Orangutan jest charakterystyczną małpą głównie z uwagi na rozmiar oraz pomarańczowe futro. Należy do nadrodziny małp człekokształtnych, rodziny człowiekowatych (Hominidae). Obecnie na całym świecie trwają programy, które mają uchronić orangutany przed całkowitym wyginięciem. Poznaj bliżej te zwierzęta i sprawdź, dlaczego są uznawane za tak wyjątkowe.

Podstawowe informacje

Systematyka gatunku

Mianem orangutana określa się rodzaj ssaka z rodziny orangowatych (Ponginae). Do niego zalicza się obecnie trzy gatunki:

• orangutan borneański (Pongo pygmaeus);
• orangutan sumatrzański (Pongo abelii);
• orangutan tapanulijski (Pongo tapanuliensis).

Pierwszy z nich dzieli się dodatkowo na trzy podgatunki, zależnie od obszaru występowania:

• orangutan borneański – Zachodnie Borneo;
• orangutan rudy – Sarawak i północno-wschodnie Borneo;
• orangutan jednobarwny – Borneo Środkowe i indonezyjska, południowa część Borneo Zachodniego.

Opis wyglądu orangutana

Orangutan jest dużą małpą człekokształtną o znacznym dymorfizmie płciowym, co oznacza, że dojrzałe samce są znacznie większe od samic. Wyróżnia się długimi rękami i nieproporcjonalnie krótkim nogami. Jego ciało porastają długie włosy, zazwyczaj w odcieniach czerwieni. Twarze orangutanów są nagie, z wyjątkiem orangutanów sumatrzańskich, które mają długie włosy. 

U samców występuje podział zwany bimorfizmem. Obejmuje on:

• samce dominujące – z talerzami policzkowymi, pierwsze w kolejce do rozmnażania i mające duże rewiry;
• samce podporządkowane – bez talerzy policzkowych.

Tryb życia i zasięg występowania orangutana

Orangutany z zasady większość czasu spędzają na drzewach, przebywając w ich koronach. Samce wiodą samotniczy tryb życia i mają duże rewiry. Samice mogą żyć samotnie lub w grupach rodzinnych. Prowadzą dzienny tryb życia.

Obszar występowania

Wszystkie populacje orangutanów żyją na obszarze Borneo i Sumatry. Przebywają przede wszystkim w lasach deszczowych, których ekosystem odpowiada ich potrzebom. Na innych terenach spotykane są głównie w ZOO.

Grupa osobnicza i rozmnażanie orangutana

Dzikie orangutany nie łączą się na stałe w pary. Każdy samiec na odrębny rewir i pierwszeństwo w dostępie do samic, które żyją w nim na mniejszych terytoriach. Po około 10. roku życia zwierzęta przystępują do rozmnażania.  Po zapłodnieniu ciąża rozwija się nawet do 270 dni i kończy się narodzinami zazwyczaj pojedynczego młodego. Dziko żyjące orangutany, wyłącznie samice, opiekują się potomstwem nawet przez 8 lat. W takiej sytuacji żyją zwykle w grupach rodzinnych. 

Orangutan – pożywienie

Orangutany są małpami, które opanowały posługiwanie się narzędziami w celu zdobywania pożywienia. Z tego powodu jedzą nie tylko liście czy owoce, ale również m.in. owady i termity. Często podjadają jaja ptaków wprost z gniazd. 

Status ochrony orangutana

Według IUCN każdy gatunek orangutana jest krytycznie zagrożony wyginięciem. Zagrożenie dla tych zwierząt stanowią:

• deforestacja, w tym wypalanie i wyrąb lasów;
• kradzieże młodych na handel, przy zabijaniu ich matek;
• działania górnicze prowadzone na obszarze siedlisk;
• usuwanie siedlisk na rzecz plantacji olejowca gwinejskiego do uzyskiwania oleju palmowego;
• polowania na zwierzęta dla uzyskania mięsa;
• usuwanie osobników z obszarów zaludnionych – orangutany są zabijane m.in. na obszarach upraw;
• budowa dróg i nowych osad, często nielegalna.

Obecnie tak określa się kolejne populacje orangutanów dzikich i żyjących w niewoli w ramach programów ochrony przyrody:

• orangutan sumatrzański – ok. 7000 osobników;
• orangutan borneański – do 104 000 osobników;
• orangutan tapanuli – ok. 800 osobników.

Wiele organizacji zaangażowanych jest w programy ochrony orangutanów. Mowa m.in. o centrum rehabilitacji Sabah, Orangutan Survival Foundation czy działaniach prowadzonych w obszarze Batang Toru, gdzie projekt elektrowni wodnej zagraża siedlisku tych zwierząt.

Orangutan – ciekawostki

• Naukowcy zauważyli, że dziko żyjące orangutany świadomie pojawiają się w ośrodkach dla osieroconych młodych i wchodzą z nimi w interakcje. To może zwiększać szanse sierot na powrót do natury.
• Orangutany należą do najprzyjaźniejszych i najmniej agresywnych małp, zarówno w obrębie gatunku, jak i w stosunku do innych zwierząt oraz człowieka. 
• Duże rewiry mają wyłącznie dominujące samce. Na posiadanym terenie przyzywają samice charakterystycznym głosem, gdy przychodzi pora godów.
• Orangutany należą do największych małp prowadzących nadrzewny tryb życia. W koronach drzew poruszają się dzięki brachiacji.

Orangutan zamieszkuje przede wszystkim lasy tropikalne. Każdy jest zagrożonym gatunkiem, a według specjalistów w przyszłości populacja tych zwierząt będzie stale spadać. Z tego powodu ważne jest, aby podejmować działania mające na celu ocalenie ich w naturalnych siedliskach. Bardzo często jest to utrudniane przez lokalną ludność i władze, które prowadzą nielegalne działania również na obszarach parków narodowych.

Na pewno trudno na świecie o drugie takie stworzenie jak pancernik. Zwierzę to zaliczane jest do ssaków. Nie wszyscy przedstawiciele rodziny Dasypodidae mają jednak pancerz, bo niektórzy są… owłosieni. Sprawdź, co jeszcze warto wiedzieć o tych niezwykłych istotach.

Podstawowe informacje – pancernik dziewięciopaskowy

Pancernik – zwierzę o skomplikowanej systematyce

Rodzina pancernikowatych (ang. armadillos) gromadzi ssaki łożyskowe z rzędu pancerników, czyli Cingulata. Dopiero do 2016 roku pancernikowce zostały przeniesione do rodziny Chlamyphoridae, a to wszystko na podstawie badań nad przodkami tych zwierząt. Obecnie zalicza się do tej rodziny rodzaj Dasypus, w którym znajduje się 7 gatunków:

• pancernik dziewięciopaskowy;
• pancernik reliktowy;
• pancernik nizinny;
• pancernik włochaty;
• pancernik siedmiopaskowy;
• pancernik większy;
• pancernik pampasowy.

Jeśli chodzi o pancernika, zwierzę to może wyglądać inaczej, niż ci się wydaje. Wynika to z faktu, że część odmian ma włosy. Co więcej, za pancerniki uważane są niekiedy bolity, choć to zupełnie inne zwierzęta. Mowa np. o zwierzęciu zwanym pancernikiem olbrzymim.

Od Redakcji

Bolita także posiada pancerną okrywę. W odróżnieniu od pancernika potrafi zwinąć się w kulkę, a nawet przyciąć łapę napastnika szczeliną swojego pancerza. Pancernik przed zagrożeniem ratuje się zwykle ucieczką, czasem też wyskokiem w górę.

Opis wyglądu pancernika

Jak konkretnie wygląda pancernik? Zwierzę to ma podłużne ciało, którego długość w zależności od gatunku może sięgać nawet ponad 100 cm, a waga wynosić od 1 do 10 kg. Najlepiej zbadany jest pancernik dziewięciopaskowy, zwany również długoogonowym. Zwierzę to ma długi pysk, stożkowate uszy pokryte skórą przypominającą z wyglądu kamień. Warto zaznaczyć, że o ile wzrok nie jest mocną stroną pancernika, zwierzę to ma świetny słuch.

Nie da się ukryć, że w przypadku pancerników cechą charakterystyczną są oczywiście pancerze, od których pochodzi nazwa tych zwierząt. Dzielą się one na:

• płytę przednią ramienną;
• płytę tylną miedniczną;
• pancerz z kilku warstw płytek kostnych, ułożony luźniej niż poprzednie części.

Pancerz ma zwykle szary kolor w różnych odcieniach i nie występuje np. u pancernika włochatego. U innych gatunków pojawiają się na ciele pojedyncze włosy. Brzuch jest zwykle nagi i gorzej chroniony niż reszta ciała. Zwierzę to, choć mieszka często w norach, ma słabsze niż inne pokrewne gatunki łapy przednie i mocne tylne kończyny.

Tryb życia i występowanie pancernika

Zwierzęta te wiodą głównie nocny tryb życia z wyjątkiem nizinnych i pampasowych pancerników. Zwierzę żyje głównie w norach, które wygrzebuje z pomocą głowy oraz przednich łap. Tylne nogi w tym czasie usuwają nadmiar ziemi z dołu. Bardzo często pancerniki wykorzystują już gotowe zagłębienia w ziemi.

Pancernik wychodzi ze schronienia zazwyczaj na czas nie dłuższy niż 6 godzin i pokonuje wówczas do ok. 200 metrów, zawsze w promieniu nory. Nie jest szybki, a przy słabym wzroku powolny krok ułatwia mu poszukiwanie jedzenia. Jednocześnie może, w razie zagrożenia, poruszać się bardzo szybko.

Pancernik – zwierzę obu Ameryk

Gdzie występuje pancernik? Zwierzę to jest popularne głównie w obu Amerykach. Preferuje raczej wilgotne środowisko, gdzie temperatura jest odpowiednio wysoka. Pancerniki mają bowiem problemy z zachowaniem odpowiedniej ciepłoty ciała. Nie są spotykane na obszarach pustyń.

Grupa osobnicza i rozmnażanie pancernika

Zwierzę wiedzie samotniczy tryb życia nawet w okresie ciąży i rozrodu. Samiec dołącza do samicy tylko na czas zapłodnienia, które zwykle następuje u zwierząt powyżej 1. roku życia. Do owulacji u samicy dochodzi raz w roku. Okres godowy przypada na ciepłe miesiące od wiosny do lata, jednak opóźniona implantacja sprawia, że zarodek rozwija się dopiero od jesieni. Znane są przypadki, kiedy zarodek rozwijał się nawet dopiero po 3 latach od zapłodnienia. Do porodu dochodzi na wiosnę.

Ciekawostką jest to, jak wygląda miot pancerników. Zwierzę to jest jednym z niewielu, u których dochodzi do poliembrionii. W efekcie w miocie zależnie od gatunku rodzi się od 2 do 8 identycznych młodych tej samej płci.

Pancernik – zwierzę wszystkożerne

Czym żywi się pancernik? Zwierzę to ma bardzo zróżnicowaną dietę. Przede wszystkim zjada rozmaite bezkręgowce – owady, w tym termity, larwy i inne gatunki, nawet z twardymi tarczkami. Do pozyskiwania tego rodzaju pokarmu używa długiego języka, wsuwanego np. do mrowiska. Do jego lepkiej powierzchni przyklejają się owady.

Dodatkowo peba, czyli pancernik długoogonowy, może żywić się owocami i grzybami, a także bulwami i pędami roślin. Szuka w ściółce jadalnych okazów. Co więcej, zjada też drobne kręgowce. Może polować na jadowite węże. Jego pancerz i twarda skóra zwykle sprawiają, że gady te nie stanowią dla niego przeciwników.

Pancernik – zwierzę o skomplikowanym statusie ochrony

Z uwagi na zasięg występowania i trudne w zbadaniu populacje nie da się jednocześnie określić statusu ochrony pancerników. Zwierzęta te zaliczane są do gatunków najmniejszej troski (dziewięciopaskowy, siedmiopaskowy, większy), bliskich zagrożenia (nizinny) lub ich kategoria zagrożenia jest nieznana (reliktowy, włochaty).

Zagrożeniem dla pancerników są:

• deforestacja;
• drapieżniki, choć ochronę przed drapieżnikami stanowi zwykle pancerz;
• ludzie – dla wielu lokalnych społeczności pancernik jest źródłem pożywienia, choć może przenosić m.in. trąd.

Pancernik – zwierzę pełne ciekawostek

• Samica pancernika rodzi w miocie wyłącznie młode takiej samej płci.
• Pancernik większy jest największym przedstawicielem pancernikowatych. Może ważyć nawet do 10,6 kg.
• Pancernik siedmiopaskowym jest najmniejszym przedstawicielem rzędu pancernikowate. Waży ok. 1 kg.
• Jedynym z pancernikowatych, które zwijają się w szczelną kulkę, jest bolita brazylijska. Należy ona jednak do bolit w rodzinie Chlamyphoridae, a nie do rodzaju pancerników.

Trudno o drugiego tak charakterystycznego ssaka, jak pancernik. Zwierzę to występuje przede wszystkim w wilgotnych lasach obu Ameryk. W Polsce można spotkać je głównie w ZOO.