Ustawa o ochronie zwierząt – zbiór norm regulujących kwestie zwierząt w Polsce

Ustawa o ochronie zwierząt obowiązuje już od 25 lat! Mimo tego jest dopasowana do aktualnych czasów dzięki wydawanym nowelizacjom. Ustawa określa, jaki powinien być stosunek ludzi do wykorzystywanych przez nich zwierząt. Opisuje, co należy robić, a co jest zakazane względem zwierząt w Polsce. Miłośnicy humanitarnego traktowania zwierząt od dawna próbują wpłynąć na zaostrzenie zapisów tej najważniejszej dla nich ustawy.

Najważniejsza ustawa dotycząca zwierząt

Ustawa o ochronie zwierząt została uchwalona przez sejm 21 sierpnia 1997 r. Zastąpiła obowiązujące wtedy Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22 marca 1928 r. Swoim zakresem obejmuje:

• ogólne zasady ochrony zwierząt;
• zasady transportu zwierząt domowych;
• zasady uśmiercania i uboju zwierząt;
• zasady wykorzystywania zwierząt do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych;
• zasady ochrony zwierząt wolno żyjących;
• kary za naruszenie przepisów ustawy.

Czym jest zwierzę według ustawy o ochronie zwierząt?

Ustawa reguluje sprawy związane z ochroną zwierząt w Polsce. Zgodnie z art. 1 ust. 1 „Zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”. Nie oznacza to jednak, że według ustawodawstwa zwierzę jest już podmiotem czy osobą. Kolejny ustęp mówi bowiem, że w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie należy stosować przepisy dotyczące rzeczy.

Co reguluje podstawowa ustawa?

Najogólniej mówiąc, ustawa reguluje to, w jaki sposób powinniśmy traktować zwierzęta kręgowe:

• domowe;
• gospodarskie;
• wykorzystywane do celów naukowych;
• używane do doświadczeń;
• trzymane w ogrodach zoologicznych;
• wolnożyjące;
• obce krajowej faunie.

Ustawa o ochronie zwierząt zmusza do ograniczania cierpienia fizycznego i psychicznego zadawanego zwierzętom przy wykorzystywaniu ich przez ludzi.

Co to oznacza w praktyce?

Głównym celem ustawy o ochronie zwierząt jest zobligowanie wszystkich ludzi do minimalizowania cierpienia, jakie mogą zadawać zwierzętom celowo lub nieświadomie. Nakazuje wszystkim ludziom humanitarne postępowanie ze zwierzętami, niezależnie od tego, czy chcą się nimi zaopiekować, wyszkolić je czy uśmiercić! Co istotne, nie musisz posiadać żadnego zwierzęcia, by dotyczyły cię przepisy tej ustawy. Opisuje bowiem ona szereg sytuacji, w których nakłada nakazy i zakazy na osoby, które nie są właścicielami zwierzaków.

Zabijanie zwierząt – wyjątki od zasady

Ustawa o ochronie zwierząt zabrania ich zabijania. Mówi o tym art. 6. Przewiduje on jednak wyjątki. Dotyczą one np. zabijania zwierząt w celu pozyskania mięsa, połowu ryb oraz uśmiercania zwierząt ze względu na zagrożenie dla ludzi. Właśnie w związku z wyjątkami określone zostały zasady uśmiercania zwierząt, o których mowa w art. 33 ustawy. Nakazują one ograniczanie do minimum cierpienia fizycznego i psychicznego w przypadkach zabijania zwierząt. Dodatkowo artykułem 34. ustawa wymaga pozbawienia świadomości zwierzęcia przed jego uśmierceniem. Ogłuszanie jest obowiązkowe zarówno w ubojniach, jak i w uboju domowym.

Znęcanie się nad zwierzętami – co nim jest?

Ustawa o ochronie zwierząt wprowadziła bezwzględny zakaz znęcania się nad zwierzętami, czyli zadawania albo świadomego dopuszczania do zadawania bólu lub cierpień. W art. 6 ust. 2 podanych jest kilkanaście przypadków uznanych przez ustawę za znęcanie. Są to m. in.:

• obcinanie uszu i ogonów, czyli tzw. popularne kopiowanie u psów;
• organizowanie walk zwierząt;
• transport żywych ryb;
• bicie po głowie, dolnej części brzucha i dolnych częściach kończyn;
• porzucanie zwierząt przez ich właściciela bądź osobę, która się nimi opiekuje;
• złośliwe straszenie lub drażnienie.

Obowiązek pomocy – dla kogo?

Pomaganie nieswojemu cierpiącemu zwierzęciu nie dotyczy tylko lekarzy weterynarii. Mało kto wie, że nie udzielenie pomocy zwierzakowi potrąconemu przez samochód, choćby przez wezwanie odpowiednich służb, jest karalne! Ustawa o ochronie zwierząt nakłada również obowiązek zareagowania w przypadku napotkania bezdomnych psów i kotów. Każdy powinien wtedy powiadomić najbliższe schronisko dla zwierząt, straż gminną lub policję.

Ustawa o ochronie zwierząt a zwierzęta gospodarskie

Spora część ustawy o ochronie zwierząt dotyczy zwierząt gospodarskich. Nakazane jest zapewnienie właściwych warunków bytowania. Chów i hodowla zwierząt nie mogą powodować cierpienia zwierząt. Z tego powodu zabronione jest tuczenie kaczek i gęsi. Nawet wprowadzenie nowej technologii chowu zwierząt, nieużywanej wcześniej w Polsce, wymaga potwierdzenia zgodności z zapisami tej najważniejszej ustawy.

Najbardziej restrykcyjnie ustawa potraktowała utrzymywanie kurcząt brojlerów i cieląt. Dodatkowo posiadacze zwierząt gospodarskich zobligowani zostali do gromadzenia i przechowywania dokumentacji weterynaryjnej przez co najmniej 3 lata od jej powstania.

Przyczyny nowelizowania ustawy

Ustawę o ochronie zwierząt aktualizowano wiele razy. Nowelizacje wynikały z krajowej potrzeby naniesienia zmian lub były wymuszone z zewnątrz. Przykładowo w 2014 roku Trybunał Konstytucyjny potwierdził niezgodność zapisów ustawy z Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Konieczne było więc dostosowanie polskiego prawodawstwa do tej międzynarodowej umowy, poprzez wydanie nowelizacji. W przygotowywanie zapisów do aktualizacji ustawy angażują się np. organizacje społeczne, grupy zawodowe, partie polityczne i ministerstwa.

Najnowsza nowelizacja – co zmieniła?

W najświeższej nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt znalazł się między innymi:

• zakaz hodowli zwierząt na futra;
• zakaz wykorzystywania zwierząt w cyrkach;
• zakaz uboju rytualnego na eksport;
• zakaz stosowania łańcuchów i kolczatek;
• zakaz trzymania zwierząt domowych na uwięzi dłużej niż 12 godzin w ciągu doby, przy czym długość uwięzi nie może być krótsza niż 6 metrów.

Najnowsza nowelizacja – czy obowiązuje?

Ostatnia nowela została uchwalona 18 września 2020 r. i została nazwana „piątką dla zwierząt”. Stała się powodem wielkiego sporu nie tylko w społeczeństwie, ale i w samym sejmie. Za jej wprowadzeniem zagłosowało 356 posłów, 75 było przeciw, a 18 wstrzymało się od oddania głosu. Po uchwaleniu przez Sejm nowelizacja trafiła do Senatu. W związku z olbrzymim konfliktem m.in. z rolnikami i organizacjami zwierzęcymi oraz sytuacją w kraju, prace nad tą nowelizacją zostały zamrożone.

Kogo obowiązuje ustawa o ochronie zwierząt?

Ustawa o ochronie zwierząt jest aktem normatywnym o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym. Obowiązuje powszechnie. Oznacza to, że ustawa stanowi prawo i każda osoba w Polsce jest zobowiązana do przestrzegania jej zapisów. Za nieprzestrzeganie praw zwierząt grożą sankcje karne.Co więcej, nie tylko samo nieprzestrzeganie nakazów i zakazów ustawy jest karalne, ale też usiłowanie ich złamania oraz podżeganie i pomoc w naruszaniu zapisów ustawy.

Jakie są kary?

Ustawa o ochronie zwierząt zakłada m.in. karę grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności. Może zapaść też decyzja o odebraniu zwierzęcia dotychczasowemu właścicielowi. Inną formą kary są wydawane, z reguły tymczasowe, zakazy posiadania zwierząt lub prowadzenia konkretnej działalności związanej z ich posiadaniem, np. hodowli psów.

Mimo tego środowiska walczące o prawa zwierząt uważają, że kary są za niskie, bo nie przynoszą efektu powstrzymującego przed znęcaniem się nad zwierzętami.

Jakie inne ustawy regulują kwestie zwierząt?

Ustawa o ochronie zwierząt nadaje zwierzętom ogólne prawa do ochrony i opieki ze strony człowieka. Przepisy dotyczące zwierząt możemy też znaleźć w innych ustawach, na przykład:

• w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;
• w ustawie z 2 kwietnia 2004 roku o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt;
• w ustawie z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych.

Ustawy a rozporządzenia

Ustawy to zebrane ogólne założenia; szczegółowe wytyczne zawierane są w rozporządzeniach. W bieżącym roku zostało wydane na przykład Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 stycznia 2022 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia schronisk dla zwierząt. Takie rozporządzenie wyznacza już konkretne warunki przetrzymywania zwierząt w schronisku i opisuje szczegółowo obowiązki wynikające z obligatoryjnej walki z bezdomnością zwierząt. Kontrolą przestrzegania zapisów rozporządzenia w schroniskach zajmuje się Inspekcja Weterynaryjna. 

Ustawa, która ma swoje święto

O wadze tej ustawy świadczyć może fakt, że Ministerstwo Środowiska ma w swoim kalendarium ustalony Dzień Ustawy o Ochronie zwierząt! Obchodzony jest on 25 października każdego roku.

Odniesienia do zwierząt można znaleźć w wielu różnych przepisach prawa. Żadne z nich nie mogą być jednak sprzeczne z zapisami ustawy o ochronie zwierząt, która zmusza do eliminowania zbędnego cierpienia zadawanego zwierzętom i zwracania uwagi na ich dobrostan.

Dobrze skonstruowana ustawa o ochronie zwierząt jest podstawą dla wszystkich, którzy walczą o prawa zwierząt. Jej zapisy dotykają i ograniczają działania wielu ludzi, co spotyka się, szczególnie w czasie wprowadzania nowelizacji, z oburzeniem całych grup społecznych. Najnowsza aktualizacja ustawy pozostaje wciąż na etapie analiz i spornych poprawek.