Zwierzęta chronione w Polsce – gatunki, które muszą być chronione przed człowiekiem

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody opracowuje listę gatunków roślin, zwierząt i grzybów, którym grozi wymarcie. Każdy kraj, który aktywnie udziela się w tym międzynarodowym przedsięwzięciu, obejmuje ochroną prawną gatunki, które występują na jego terenie. W Polsce kwestie zagrożonych gatunków zwierząt reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.

Ochrona gatunkowa – czy zawsze taka sama?

Prawo przewiduje różne rodzaje objęcia opieką zwierząt chronionych w Polsce. Różnice w ochronie wynikają głównie z poziomu zagrożenia dla danej gatunku w kraju i rodzaju działań, które muszą być podjęte, by przyniosły efekt. Aktualny akt prawny przewiduje następujące formy ochrony:

• ochronę ścisłą – w tym ochrona bierna i czynna;
• ochronę częściową;
• ochronę częściową z określoną możliwością pozyskiwania;
• ochronę ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania.

Zwierzęta chronione w Polsce – ochrona ścisła

Ochrona ścisła jest najbardziej restrykcyjną formą ochrony gatunku. W Polsce tym sposobem są chronione zwierzęta najbardziej zagrożone wyginięciem. Obejmuje się ochroną teren, na którym występuje dany gatunek zwierzęcia. Nie można na nim ingerować w żaden naturalny proces, który może wpłynąć na osobniki podlegające ochronie.

Oznacza to nie tylko zakaz zabijania, ranienia, czy przetrzymywania takich zwierząt. Chronione są przez całe swoje życie. Zabronione jest nawet obserwowanie i fotografowanie takich gatunków, jeśli mogłoby to je wypłoszyć lub negatywnie zaingerować w ich życie.

Zwierzęta chronione w Polsce – ochrona częściowa

Ochroną częściową objętych jest 211 gatunków zwierząt. Gatunek jest chroniony w ten sposób, jeśli prawo dopuszcza możliwość odławiania osobników, czyli redukcji z populacji. Potrzebne jest do tego oczywiście odpowiednie zezwolenie.

Przykładami zwierząt chronionych w Polsce według powyższej strategii są: gołąb miejski, wiewiórka pospolita, ropucha szara i żaba trawna.

Zwierzęta chronione w Polsce – ochrona częściowa z możliwością pozyskania

Ustawodawca przewidział wśród zwierząt chronionych w Polsce wyjątki. Tymi nietypowymi przedstawicielami fauny są bóbr europejski oraz ślimak winniczek. Są to zwierzęta chronione w Polsce, które w określonych okolicznościach można pozyskiwać ze środowiska naturalnego.

Od października do połowy marca można legalnie polować na bobry lub odławiać je w pułapkach żywołownych. Od 20 kwietnia do 31 maja można zbierać ślimaki winniczki. Warunkiem jest tylko minimalna wielkości muszli wynosząca 3 cm.

Zwierzęta chronione w Polsce – ochrona ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania

Ta wyjątkowa forma obejmuje aż 30 gatunków zwierząt chronionych w Polsce. Dla niektórych wyznaczone są konkretne okresy ochronne, w stosunku do innych zwierząt zakazy są całoroczne.

Przykładowe gatunki chronione w ten sposób to:

• niedźwiedź brunatny – od listopada do kwietnia ochroną objęte jest miejsce gawrowania i teren do 500 metrów dookoła;
• ryś – w terminie od kwietnia do sierpnia chronione jest miejsce rozrodu i teren w promieniu 500 metrów;
• orzeł przedni i bocian czarny – całorocznie objęte ochroną są obszary około 200 metrów od ich gniazd.

Lista zwierząt chronionych w Polsce

Pierwsze wzmianki o zwierzętach chronionych w Polsce pochodzą już z czasów panowania Bolesława Chrobrego. Dodatkową opieką państwa objęte były oficjalnie bobry i żeremie. Szybko dołączyły do nich kolejne rzadkie zwierzęta, takie jak łabędź niemy, sokół wędrowny, żubr i tur. Państwowa ochrona prawna ma pomóc naturalnie występującym gatunkom żyć i przetrwać na terenie naszego kraju. Celem jest utrzymanie różnorodności genetycznej i gatunkowej.

W chwili obecnej ochroną gatunkową objętych jest kilkaset różnych zwierząt, w tym około 600 ochroną ścisłą. Znalazły się tam nawet pajęczaki!

Owady potrzebujące ochrony

Owady to zwierzęta chronione w Polsce, o których raczej rzadko się pamięta. Tymczasem liczebność wielu z nich drastycznie spadła. Na liście objętych ochroną jest na przykład kilka gatunków mrówek, wiele trzmieli, liczne motyle i chrabąszcze. Pamiętaj o tym, zanim pozbędziesz się zabłąkanego owada z mieszkania lub rozsypiesz środek owadobójczy w ogrodzie.

Zagrożone mięczaki

Mięczaki to kolejne po owadach zwierzęta, które rzadko są podejrzewane o ochronę prawną. 21 gatunków tych uroczych zwierzaków w Polsce to gatunki objęte ścisłą ochroną! Przykładem może być ślimak tatrzański, którego spotkać można w Tatrach Zachodnich. Kolejnych 18 to gatunki częściowo chronione, na przykład iglaczek karpacki.

Gady – gatunki chronione

Wszystkie polskie gady są prawnie chronione! Są to następujące zwierzęta:

• żółw błotny;
• jaszczurka zwinka;
• jaszczurka zielona;
• jaszczurka żyworódka;
• padalec zwyczajny;
• gniewosz plamisty;
• wąż Eskulapa;
• zaskroniec zwyczajny;
• żmija zygzakowata.

Płazy – gatunki chronione

Wszystkie krajowe płazy, dokładnie 18 gatunków, to zwierzęta chronione w Polsce. Mimo iż nie stanowią dla nikogo zagrożenia i są pożyteczne dla środowiska, cieszą się złą opinią. Duża w tym zasługa dawnych poglądów, które przypisały im bycie źródłem złych czarów.

W rzeczywistości te bezbronne zwierzaki zjadają mnóstwo szkodników i są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie środowiska. Są doskonałym wskaźnikiem czystości otoczenia.

Ptaki

Ptaki stanowią najliczniejszą grupę zwierząt chronionych w Polsce. Na liście objętej ochroną ścisłą znalazło się aż ponad 400 gatunków.

Te najbardziej znane to na przykład:

• mewa;
• rybitwa;
• dzięcioł;
• czajka;
• kukułka;
• przepiórka;
• czapla;
• żuraw.

Można tam również znaleźć mniej popularne, jak kopciuszek, jer i fulmar.

Ssaki

Ssaki są najłatwiej kojarzonymi zwierzętami chronionymi w Polsce. Każdy przecież wie, jak wygląda foka szara, kozica, niedźwiedź brunatny, suseł czy nietoperz. Prawną opieką objętych jest około 70 gatunków.

Mimo łatwości rozpoznawania często zapominamy o tym, że są zagrożone wyginięciem i nie należy ich niepokoić, dotykać i robić sobie z nimi zdjęć.

Kary za nieprzestrzeganie warunków ochrony

Prawidłowe funkcjonowanie gatunków chronionych w naturze jest niezwykle istotne dla ich przyszłości. Z tego powodu naruszanie warunków ochrony prawnej skutkuje nałożeniem kar. W zależności od przewinienia może być to grzywna, ograniczenie wolności lub nawet pozbawienie wolności do 2 lat!

Warto brać to pod uwagę, zanim zakłóci się spokój dzikiego zwierzęcia w Polsce. Pamiętaj o tym, że zwierzęta chronione w Polsce nie żyją tylko w rezerwatach i oznaczonych parkach. Nie możesz więc oczekiwać, że każdy teren występowania danego gatunku będzie opisany. Nie zwalnia to z nieprzestrzegania prawa.

Od Redakcji

Wiele osób nie rozumie, że ochrona danego gatunku oznacza również, że nie można go płoszyć czy do niego podchodzić np. na czas robienia zdjęć. Problem ten dotyczy choćby fok na polskich wybrzeżu Bałtyku. Jest to też poważny kłopot w przypadku jaszczurek, które – złapane i zestresowane – mogą nawet odrzucić ogon. Za takie niepokojenie gatunków chronionych również przysługuje kara.

Efekty ochrony gatunkowej

W naszym kraju występuje wiele form ochrony przyrody. Tworzenie parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów i pomników przyrody – wszystko to ma pomóc utrzymać bioróżnorodność gatunkową i uchronić zagrożone populacje przed wyginięciem. Swoją niemałą rolę odgrywają też ogrody zoologiczne. Dzięki nim udało się na przykład w XX wieku przywrócić do natury żubra. Edukacja ludzi w zakresie zależności międzygatunkowej w naturze i sposobów na życie obok siebie bez ponoszenia zbędnych szkód jest wyjątkowo ważna.

Niestety uprzemysławianie kolejnych terenów, zanieczyszczanie środowiska i pozyskiwanie ogromnych ilości zwierząt na potrzeby własne, jest niezwykle wyniszczającym działaniem człowieka. Wśród gatunków zwierząt chronionych w Polsce wiele jest już na granicy wymarcia.