Sposoby na przetrwanie zimy u dzikich zwierząt były obiektem zainteresowań wielu badaczy. O tym, jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy, można przeczytać w wielu powszechnie dostępnych artykułach. Jednak warto zrozumieć, z jakiego powodu występuje to zjawisko i czym się różni u poszczególnych zwierzaków. Przeczytaj poniższe wyjaśnienie.
Zimowy sen – co to jest?
Sen zimowy inaczej nazywa się letargiem lub odrętwieniem. Choć może wydawać się dziwny, jest to jak najbardziej naturalny fizjologiczny stan odrętwienia organizmu. Praktycznie więc nie jest to sen.
Co istotne, może być to stan ciągły lub przerywany. Najkrócej trwa kilka tygodni. Najdłużej nawet 10 miesięcy. Może przybierać różne formy – zwyczajowo wszystkie są nazywane snem zimowym, a przez badaczy często różnicowane. Przed zapadnięciem w sen zwierzaki intensywnie żerują, gromadząc zapasy tkanki tłuszczowej, którą będą wykorzystywać zimą.
Rodzaje snu zimowego
Najczęściej wyróżnia się trzy typy snu:
- hibernację – nazywaną snem głębokim. Zwierzę przesypia jednym ciągiem całą zimę. Następuje spowolnienie metabolizmu do niezbędnego minimum, serce uderza dosłownie kilka razy na minutę, pojawia się bezdech, a spalanie tłuszczu zwalnia prawie do zera;
- torpor – określany jako sen przerywany. Dochodzi do spowolnienia procesów życiowych, ale tylko na jakiś czas. Śpiochy się wybudzają, by coś zjeść, napić się wody i ponownie idą spać;
- ospałość – zwierzęta są przytomne, ale bardzo powolne i dużo czasu śpią.
Dlaczego zwierzęta zasypiają na zimę?
Dla wielu zwierząt przetrwanie zimą jest niemożliwe. Utrudnione zdobycie pożywienia lub wręcz całkowity brak pokarmu w zestawieniu z koniecznością utrzymania temperatury ciała to przepis na śmierć z głodu i wyziębienia. Natura zaopatrzyła niektóre zwierzęta w umiejętność wprowadzenia swojego organizmu w stan ograniczający drastycznie zużywanie energii i przeczekanie w ten sposób niekorzystnych warunków.
To, jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy, nie zawsze łatwo zauważyć. Nie wszystkie bowiem przesypiają całą zimę. Niektóre decydują się na krótkie pobudki i możesz spotkać je zimą.
Czy można obudzić śpiące zwierzę?
To częste pytanie, na które łatwo odpowiedzieć. Jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy? Takie, które nie radzą sobie w zimowych warunkach. Zapadają w sen, by nie marnować energii na ogrzanie ciała, nie mogąc zdobyć jedzenia do jej uzupełnienia. Jeśli więc zostaną przez nas wybudzone, istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie poradzą sobie z ponownym zaśnięciem i dotrwaniem do wiosny.
Jeśli więc w okresie zimowym spotkasz zwierzę, które śpi lub wydaje się zaspane – lepiej zostawić je jak najszybciej w spokoju i pamiętać, by nie zbliżać się do tego miejsca przynajmniej przez całą zimę.
Specjalne przystosowanie do snu zimowego
U wielu gatunków korzystających z umiejętności zapadania w sen zimowy wykształca się nowa tkanka. Jest to tzw. gruczoł snu, brunatna tkanka tłuszczowa wykorzystywana jak dodatkowy zastrzyk energii. Śpiochy korzystają z niego przy wybudzaniu się lub gdy temperatura za bardzo się obniży. Niepotrzebne pobudki zużyją te wyjątkowe zapasy i utrudnią szansę na przetrwanie.
Malutki śpiący jeż
Jeże hibernują zwinięte w kulkę pod stertą liści i gałęzi. Zimują samotnie. Nie można ich budzić, bo nie potrafią zasnąć ponownie, a nie przeżyją w zimowych warunkach.
Niedźwiedź mocno śpi
Samce niedźwiedzia przesypiają całą zimę w swoich gawrach. Wybierają na nie pieczary, gęste zarośla lub wykroty. Samice wybudzają się ze snu, by urodzić młode. Wykarmiają je dzięki zgromadzonemu tłuszczowi. Niedźwiedzie tracą podczas zimowego snu około 200 kg! Wiosną uzupełniają intensywnie zapasy energetyczne, odżywiając się głównie mięsem.
Popielica szara
Jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy na najdłuższy okres? Największymi śpiochami w Polsce są popielice szare. Hibernują już w sierpniu. Maksymalne spowolnienie przemiany materii wystarcza im na całkowity brak aktywności nawet do 10 miesięcy! Możesz spotkać zwiniętą w kłębek i przykrytą ogonkiem popielicę w podziemnych norkach, dziuplach, na strychach i w drewnianych budkach na drzewach.
Spać jak suseł
Susły w sen zimowy zapadają nawet na pół roku. Mimo że są zwierzątkami stadnymi, hibernują samotnie, każdy w swojej norze. Gromadzą w niej wcześniej dużą ilość siana i zasłaniają wejście ziemią, utrzymując w ten sposób w środku wyższą temperaturę.
Zimujące nietoperze
Krótkie pobudki na potrzeby fizjologiczne i polowanie – na tym polega sen zimowy nietoperzy. Co istotne, nie zimują jedynie w jaskiniach. Nierzadko znaleźć je można w piwnicach, garażach i na strychach. Śpią charakterystycznie dla siebie głową w dół.
Świstak
Świstaki hibernują w swoich norkach zatkanych szczelnie trawą i korzeniami. Młode osobniki chronione są ciałem przez swoich rodziców. Temperaturę ciała obniżają o prawie 30 stopni Celsjusza. W ten sposób świstaki mogą przetrwać niekorzystny czas nawet do siedmiu miesięcy.
Borsuki i ich lokatorzy
Borsuki przerywają sen w celu napicia się lub poszukania jedzenia. Często zdarza się, że do ich nor na zimę wprowadzają się lisy! Borsuk mimo spowolnienia procesów metabolicznych traci zimą ok. 7 kg masy ciała.
Czy można mieć ujemną temperaturę ciała?
Wydaje się to nierealne, a jednak dzika fauna zna takie przypadki. U susłów arktycznych, gryzoni z tej samej rodziny co nasze wiewiórki, podczas hibernacji temperatura ciała obniża się zwykle do -4 stopni Celsjusza. U niektórych osobników dochodzi nawet od -10 stopni!
Jak to możliwe, że temperatura ciała spada tak drastycznie, a susły nie zamarzają i powraca normalna praca mózgu? Pozostaje to ciągłym tematem badań i wielką nadzieją dla walk z chorobami, w których potrzebna jest regeneracja mózgu.
Nie tylko ssaki korzystają z możliwości ułatwienia sobie przeżycia zimą przez m.in. zwolnienie akcji serca. W sen zimowy zapadają również owady, np. motyle, a także płazy i gady. Przykładowo ropuchy i żółwie błotne możesz zauważyć zakopane w mule, a żmije i jaszczurki ukrywają się w jamach.
Wiesz już, jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy i z jakiego powodu to robią. Pamiętaj o nich, sprzątając jesienne liście w ogrodzie, zawieszając budki lęgowe i spacerując po łąkach i lasach.
Śmiertelność w czasie snu zimowego jest bardzo wysoka. Nagłe zmiany pogody i niepokojenie przez ludzi jest największym problemem dla zimujących w ten sposób zwierząt.
Subskrybuj
