Orzeł przedni – król polskich ptaków drapieżnych

Szczególne znaczenie kulturowe ma w Polsce orzeł bielik. Jest też znacznie bardziej rozpowszechniony niż orzeł przedni. Obszar występowania orła przedniego jest dosyć ograniczony w naszym kraju. Wymaga czynnej ochrony ze strony człowieka. Co to oznacza?

Orzeł przedni – podstawowe informacje

Systematyka orła przedniego

Orły (Aquila) to rodzaj ptaków zaliczony do rodziny jastrzębiowatych. Należą do niego m.in. takie gatunki, jak:

• orzeł przedni;
• orzeł cesarski;
• orzeł czarny;
• orzeł iberyjski.

Trzy pierwsze wymienione można spotkać w Polsce. Są to duże, silne ptaki drapieżne, które nie zawahają się zapolować nawet na zwierzę wielkości sarny. Używane były w sokolnictwie na całym świecie. Łacińska nazwa rodzaju – Aquila – oznacza orła. Pochodzić może od słowa aquilos, czyli „ciemnego koloru”. Orzeł przedni funkcjonuje w nauce pod nazwą Aquila chrysaetos. Bywa czasem nazywany zysem. Doskonale znany Polakom bielik nie należy natomiast do rodzaju Aquila, lecz do Haliaeetus.

Od Redakcji

Chyba każdy Polak, który myśli o orle, od razu przed oczami ma Orła Białego. Warto jednak wiedzieć, że pomimo tego, jakie informacje można znaleźć w sieci, taki gatunek zwyczajnie nie istnieje. Bielik z kolei nie zalicza się w ogóle do orłów. Orzeł zawarty w godle jest więc po prostu graficznym przedstawieniem idei ptaka tego rodzaju.

Orzeł przedni – wygląd

Jeden z największych ptaków drapieżnych w Polsce. Rozpiętość skrzydeł może wynosić nawet 225 cm. Samce są mniejsze od samic, osiągają wagę od 2,8 do 4,5 kg. Samice od 3,5 do 6,8 kg. Upierzenie identyczne u obu płci – ciemnobrązowe, przetkane tu i ówdzie jaśniejszymi piórami. Spód ciała, głowa i kark są nieco jaśniejsze. Nogi są silnie umięśnione, żółte, zakończone czarnymi, bardzo ostrymi szponami. Dziób żółto-czarny. Młody orzeł przedni ma ciemniejsze ubarwienie od dorosłego. Na skrzydłach i ogonie ma duże, białe plamy. Dopiero w 5. roku życia zyskuje wygląd dorosłego osobnika.

Tryb życia orła przedniego

Aktywny za dnia, większą część nocy przesypia. Orzeł przedni prowadzi spokojny tryb życia i dużo odpoczywa. Nawet w ciągu dnia większość czasu może spędzić w swoim gnieździe, wcale nie śpiąc. Szybuje po niebie głównie po to, by wypatrywać zwierzyny lub padliny. Krążąc, orzeł podnosi w charakterystyczny sposób skrzydła, lekko ku górze. Preferuje otwarte i półotwarte przestrzenie. Orzeł przedni bardzo dobrze czuje się wysoko w górach, gdzie na półkach skalnych buduje gniazda. Chętnie zamieszkuje okolice rozległych, starych lasów i mokradeł oraz bagien. Trzyma się z daleka od osiedli ludzkich.

Występowanie orła przedniego

Obszar występowania obejmuje niemal całą półkulę północną. Orzeł ten szeroko rozpowszechniony jest w północnej i centralnej Azji, Ameryce Północnej, południowej i wschodniej Europie. Można spotkać go w północnej Afryce, a także na terenie takich krajów, jak Mali, Niger czy Etiopia. Nie wszędzie gniazduje i występuje przez cały rok. Tryb życia może być osiadły lub koczowniczy – odbywa wędrówki. W Polsce jest około 40 par orła przedniego. Zasiedla głównie Karpaty – Tatry, Bieszczady, Pieniny, Beskid. Pojedyncze pary zaobserwowano także na Pomorzu i na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego.

Orzeł przedni – grupa osobnicza i rozmnażanie

Można powiedzieć, że nie jest typem hulaki. Orzeł przedni tworzy monogamiczne pary. Samiec i samica często pozostają sobie wierne aż do śmierci. Znalazłszy parę, zajmują teren lęgowy. Odbywają wtedy loty godowe. W ciągu roku wyprowadzają jeden lęg. Dzieje się to na wiosnę, w marcu i kwietniu. W dużym, mierzącym ponad metr średnicy gnieździe samica składa dwa jaja. Będzie je wysiadywać przez 42–45 dni. Samiec rzadko ją zastępuje w tym czasie. Jedzenia też nie przynosi – musi zadbać o siebie sama. Na ogół tylko jedno z piskląt przeżywa. Po 70 dniach od wyklucia młody orzeł jest samodzielny.

Orzeł przedni – pożywienie

Ten najsilniejszy polski orzeł zdolny jest powalić dużą zwierzynę, jak wilk, dorosła kozica czy sarna. Nie jest to jednak normą w naturze – polowanie takie kosztuje ptaka wiele energii i jest zwykle nieopłacalne, a często niebezpieczne. Ofiarami orła przedniego są przede wszystkim takie zwierzęta, jak zające, świstaki, gryzonie czy inne ptaki. Zdarzają się polowania na ryby, lisy i młode kozice. Orzeł często porywa młodą kozicę i zrzuca z wysoka, by ją zabić. Dopiero wtedy przystępuje do posiłku. Ataki na inwentarz domowy to mit, choć chętnie żywi się padliną np. owiec. Nie atakuje człowieka, również dzieci.

Status ochrony orła przedniego

Liczebność światowej populacji tego drapieżnego ptaka szacowana jest na około 200 tysięcy osobników i jest stabilna. IUNC uznaje go za gatunek najmniejszej troski (LC). W Polsce orzeł ten objęty jest ścisłą ochroną i wymaga ochrony czynnej. W promieniu do 200 metrów od gniazda orłów obowiązuje strefa ochronna, a w okresie lęgów – do 500 metrów.

Orzeł przedni – galeria zdjęć

Ciekawostki na temat orła przedniego

• Silniejsze i większe pisklę od samego początku dąży do eliminacji młodszego rodzeństwa. Odbiera mu pokarm lub wręcz wypycha z gniazda.
• Orzeł przedni bywa wykorzystywany w sokolnictwie do polowań na większą zwierzynę, np. dorosłe sarny.
• W Mongolii tradycją jest polowanie z użyciem orłów na wilki. Ptaki polują wówczas w parach, ich rolą jest powalenie i przytrzymanie wilka do przyjazdu sokolnika.

Choć na świecie sobie radzi, w Polsce orzeł przedni nie ma lekko. Z pewnością nie ułatwiają mu spokojnego życia tłumy turystów na górskich szlakach. Szanujmy orła, by go nie stracić – 40 par to nie jest dużo.