Koty domowe i dzikie, czyli wszystko, co musisz wiedzieć o kotach

Obecnie istnieje wiele ras kota domowego, różniących się umaszczeniem, wielkością czy długością włosa. Przedstawiamy w skrócie wszystko, co musisz wiedzieć o tym gatunku.

Kot domowy

Kot domowy (Felis catus lub Felis silvestris catus) to udomowiony gatunek ssaków drapieżnych z rodziny kotowatych. Udomowione około 9500 lat temu w Azji Zachodniej, koty są obecnie najpopularniejszym (obok psa) zwierzęciem domowym. Za bezpośredniego przodka domowego mruczka uważa się kota nubijskiego.

W środowisku naturalnym kociaki dojrzewają średnio do 8 lat, trzymane w domu mogą dożyć nawet 20 lat. Na długość życia wpływa oczywiście wiele czynników, takich jak płeć, styl życia, stan zdrowia czy sterylizacja. Najdłużej żyjący zarejestrowany osobnik to kocica o imieniu Creme Puff, która o kilka dni przekroczyła wiek 38 lat. Koty można podzielić na rasowe i nierasowe (zwane dachowcami).

Czy kota domowego można nazwać dzikim lub wolnożyjącym?

Kot domowy jest, jak nazwa wskazuje, zwierzęciem udomowionym, podobnie jak pies lub krowa. Kotami dzikimi, wolno żyjącymi w środowisku naturalnym są w Polsce ryś oraz żbik. To o tych kotach ustawa o ochronie zwierząt mówi, że nie należy ich odławiać ze środowiska. Nie należy mylić tej definicji kota dzikiego ze statusem kota domowego, który jest bezdomny i np. mieszka w piwnicy. Sprawa jest w pewien sposób regulowana prawnie. Według ustawy definicje brzmią kolejno:

1. Kot domowy:  „zwierzę tradycyjnie przebywające wraz z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu, utrzymywane przez człowieka w charakterze jego towarzysza”.
2. Kot bezdomny: „zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka i nie ma możliwości ustalenia ich właściciela, lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały”.
3. Kot dziki:  „zwierzę nieudomowione, żyjące w warunkach niezależnych od człowieka”.

Podsumowując, występuje znacząca różnica między kotem domowym a dzikim. Kota domowego nie można zatem nazwać dzikim, ponieważ jest to gatunek od dawna udomowiony. Nie są to też koty wolno żyjące, gdyż te spotykane na ulicach lub wsiach są po prostu zwierzętami bezdomnymi lub bezrefleksyjnie wypuszczanymi przez właścicieli. Bezdomne koty powinny być bezwzględnie wyłapywane oraz przekazywane do schronisk, gdzie mogłyby przechodzić zabiegi sterylizacji i kastracji, zapobiegające niekontrolowanemu zwiększaniu populacji i poszerzaniu się bezdomności gatunku.

Koty domowe jako gatunek inwazyjny

Naukowcy z Polskiej Akademii Nauk zakwalifikowali w 2022 roku kota domowego jako gatunek inwazyjny w Polsce. Liczne instytucje naukowe w Europie podjęły podobne kroki. Oznacza to, że kot domowy jest dla środowiska gatunkiem obcym, a dopuszczanie do jego swobodnego żerowania w naturze zaburza ekosystem i ma negatywny wpływ na bioróżnorodność środowiska.

Koty mają silny instynkt łowiecki, objawiający się nie tylko polowaniem dla zdobycia pożywienia, ale i dla zabawy. Według najnowszych badań koty mogą być odpowiedzialne za śmierć wielu gatunków płazów, gadów, ssaków oraz ptaków. Jako żywiciele pierwotniaków Toxoplasma gondii przyczyniają się również do zwiększonego występowania toksoplazmozy u dzikich zwierząt.

Cechy anatomiczne i fizjologiczne

Do najważniejszych cech anatomicznych kotów należą te, które umożliwiają im skuteczne i niemal bezszelestne polowanie – czyli cechy, które czynią je prawdziwymi drapieżnikami. Zarówno węch, jak i wzrok są niezwykle czułe. Ciało kota jest umięśnione, dostosowane do skakania, wspinaczki oraz pościgu za ofiarą. Większość z cech jest wspólna wraz z innymi kotowatymi z rodziny Felidae, takimi jak żbik, ocelot, ryś czy jaguar.

Zwierzę wyróżnia okrągła głowa, masywne szczęki, duże oczy przystosowane do widzenia w ciemności, spiczaste uszy, ostre pazury oraz włosy czuciowe zwane wibrysami.

Wibrysy

Wibrysy to włosy z licznymi zakończeniami nerwowymi, umieszczone na policzkach, nad oczami, nad górną wargą oraz na wewnętrznej stronie przednich łap. Pełnią rolę narządu dotyku i uzupełniają zmysł orientacji.

Pazury

Ostre pazury kota są zaopatrzone w mechanizm umożliwiający ich sprawne chowanie i wysuwanie. Kocie pazury rosną przez całe życie i wymagają ciągłego ścierania – stąd częste drapanie powierzchni płaskich przez koty.

Pysk

Ważnym elementem jest również język pozwalający kotom na pobieranie pokarmu oraz wody. Zęby kotów są dwuzmianowe i heterodontyczne (różna wielkość i umocowanie zębów w zależności od ich przeznaczenia), jest ich od 26 do 30 w zależności od wieku. Cechą drapieżniczą wskazującą na mięsożerność jest posiadanie silnie rozwiniętych kłów i łamaczy.

Waga kota domowego

Kot domowy średnio osiąga wagę między 2,5 do 7 kg. Zależnie od rasy zdarzają się jednak osobniki znacznie większe – np. ogromne maine coony czy norweskie leśne mogą ważyć nawet kilkanaście kilogramów.

Tryb życia kotów

Koty należą do zoofagów, czyli organizmów ściśle mięsożernych. W warunkach naturalnych żywią się głównie gryzoniami, takimi jak myszy i szczury, w domu komplet składników odżywczych jest w stanie im zapewnić pełnoporcjowa karma wysokomięsna. W warunkach domowych zachowują silny instynkt łowiecki. Potrafią efektywnie trawić węglowodany. Ich dzienna długość snu jest zmienna sezonowo i średnio wynosi od 13 do 14 godzin dziennie. Za normalną temperaturę ciała uznawany jest zakres 38–39°C, zakres bicia serca powinien za to wynosić 140–220 uderzeń na minutę poza spoczynkiem.

Rozmnażanie

Koty rozmnażają się płciowo za pomocą zapłodnienia wewnętrznego. Sezon rozrodczy trwa od marca do grudnia, w trakcie którego samica wchodzi w ruję od 2 do 4 razy. Ruja u samicy trwa od 5 do 6 dni i objawia się wzmożoną wokalizacją i znaczeniem terenu moczem.

Kopulacja jest bolesna dla kotek, uwolnienie komórki jajowej jest bowiem wywoływane przez stymulację receptorów bólu w okolicy narządów płciowych. Jeśli dojdzie do owulacji, wytwarzany jest hormon uwalniający kilka komórek jajowych, które kolejno zostają zapłodnione i przemieszczają się do macicy. Jeśli owulacja nie skończy się zapłodnieniem, u kotek może wystąpić tzw. ciąża urojona.

Przy skutecznym zapłodnieniu ciąża trwa od 60 do 66 dni. Miot wynosi średnio 5 kociąt, a co ciekawe, kocięta z jednego miotu mogą mieć kilku ojców i znacznie różnić się genetycznie. Kocięta są karmione mlekiem i powinny pozostać z matką przynajmniej do 16 tygodnia życia.

Zachowanie

Zachowanie kotów w dużej mierze jest zależne od cech osobniczych oraz rasowych. Większość zwierząt ma tendencję do łatwej socjalizacji, przy jednocześnie słabo rozwiniętym instynkcie stadnym. Kontakt z człowiekiem ma cechy symbiozy, a dobrze traktowany kot będzie lojalny i przyjacielski. Wiele behawiorystów uważa, że koty są osobnikami wybiórczo udomowionymi – co znaczy, że nie zawsze odczuwają silną potrzebę kontaktu z człowiekiem, traktując go raczej na zasadzie współlokatora.

Podział ras

Wyróżnia się około stu ras kota domowego. Warto pamiętać, że za rasowe uznaje się wyłącznie zwierzaki wywodzące się z linii rodowodowych, z udokumentowanym pochodzeniem. Nie są więc do nich zaliczane mieszańce lub koty w typie rasy.

Kategorie ras kotów to:

• perskie i egzotyczne;
• półdługowłose;
• krótkowłose i somalijskie;
• syjamskie, orientalne, tajskie i peterbaldy.

Podziały wyróżniają również rasy kotów wyhodowanych, rasy naturalne, rasy zmutowane oraz hybrydy. Istnieje wiele międzynarodowych organizacji zrzeszających stowarzyszenia hodowców kotów, m.in. FIFe (Fédération Internationale Féline) oraz WCF (World Cat Federation). Wybierając zwierzę do hodowli lub jako pupila domowego, warto zawsze zwrócić uwagę na jego pochodzenie. Przynależność do światowej organizacji gwarantuje unormowane standardy w doborze osobników hodowlanych, odchowie kociąt i ich oczekiwanym, zgodnym z wzorcem rasy wyglądzie.

Najpopularniejsze rasy kotów w Polsce

Większość kotów w Polsce stanowią nieposiadające rodowodu dachowce oraz koty europejskie. Jakie rasy warto wyróżnić?

Kot europejski krótkowłosy

Stosunkowo nowa rasa kota, uznana w 1982 roku z konieczności ochrony genów pierwotnych na terenie europejskim. Dawniej nazywana kotem celtyckim. Z wyglądu przypomina klasycznego dachowca – ma krótką sierść oraz różnorodne umaszczenie, zazwyczaj pręgowanie w wariantach marmurkowym, cętkowanym lub tygrysim. Może mieć rozmiar średni lub duży, średnio osiągając 45–50 cm długości plus 25–30 cm długości ogona. Budowa ciała jest muskularna, a waga rzadko przekracza 6 kg. Rasa nie posiada żadnych predyspozycji do chorób.

Kot perski

Koty perskie mają krępą budowę ciała i bardzo krótkie łapy, jednak ze względu na bardzo puszystą sierść sprawiają wrażenie masywnych. Obfita sierść sprawia, że persy wymagają specjalistycznej pielęgnacji oraz odpowiedniego żywienia. Rasa jest podatna na wiele chorób fizjologicznych, takich jak zatykanie się kanalików łzowych i problemy oddechowe. Koty perskie mają bardzo spokojny i wyważony charakter.

Sfinks

Sfinsky prawdopodobnie wywodzą się od kanadyjskiego kota domowego. Cechą charakterystyczną sfinksów jest zupełny brak okrywy włosowej. Skóra sfinksów pokryta jest delikatnym meszkiem, osobniki tej rasy nie posiadają również wąsów ani rzęs. Z tego powodu są mocno narażone na problemy skórne, takie jak wysypki, infekcje grzybicze, alergie oraz poparzenia słoneczne. Ich masa ciała wynosi średnio od 3 do 6 kilogramów.

Kot syjamski

Koty syjamskie to jedna z najstarszych ras kotów, pochodząca z terenów współczesnej Tajlandii. Cechą charakterystyczną jest krótka sierść, trójkątna głowa oraz jasne, niebieskie oczy.

Kot rosyjski niebieski

Koty rosyjskie mają długą, smukłą sylwetkę oraz jedwabistą, szaroniebieską sierść. Rasę cechuje wyjątkowo wysoka inteligencja oraz silna potrzeba ruchu.

Kot brytyjski

Kota brytyjskiego wyróżnia aksamitna, puchata sierść o szaroniebieskim kolorze, oraz bursztynowożółte, duże oczy. Rasa ma muskularną, silną budowę, a kot może osiągnąć nawet do 8 kg. Zdrowe osobniki są w stanie dożyć nawet 18 lat. Charakter jest bardzo zrównoważony i spokojny.

Ragdoll

Ragdolle to koty dużych rozmiarów, osiągające nawet do 10 kg wagi. Mają długą, puszystą sierść oraz szafirowe oczy. Ich cechą charakterystyczną jest automatyczne wiotczenie mięśni w momencie podnoszenia zwierzęcia – stąd nietypowa nazwa, oznaczająca po angielsku szmacianą lalkę.

Maine coon

Koty maine coon to jeden z największych kotów domowych – ich waga sięga nawet do 10 kg, a długość wraz z ogonem może przekroczyć metr. Charakterystyczną ozdobą maine coona jest lwia grzywa, czyli rozetowo rozłożone włosy przy szyi, oraz pędzelki na uszach. Rasa wymaga odpowiedniej pielęgnacji sierści i regularnego wyczesywania. Pod względem charakteru maine coony uznawane są za przyjacielskie, wysoko inteligentne, ale i humorzaste.

Opieka nad kotem nie należy do skomplikowanych, należy jednak zadbać o zapewnienie zwierzęciu odpowiednich warunków życia. Podstawą zdrowej kondycji i długiego życia kota jest żywienie pełnoporcjową karmą wysokomięsną, stały dostęp do świeżej wody, opieka weterynaryjna oraz zapewnienie kotu spełnienia potrzeb behawioralnych. Kot domowy wbrew obiegowym opiniom może szczęśliwie, a przede wszystkim bezpiecznie żyć bez niekontrolowanego wychodzenia poza swój dom.