Orangutan – zagrożona małpa człekokształtna. Co warto o nim wiedzieć?

Orangutan jest charakterystyczną małpą głównie z uwagi na rozmiar oraz pomarańczowe futro. Należy do nadrodziny małp człekokształtnych, rodziny człowiekowatych (Hominidae). Obecnie na całym świecie trwają programy, które mają uchronić orangutany przed całkowitym wyginięciem. Poznaj bliżej te zwierzęta i sprawdź, dlaczego są uznawane za tak wyjątkowe.

Podstawowe informacje

Systematyka gatunku

Mianem orangutana określa się rodzaj ssaka z rodziny orangowatych (Ponginae). Do niego zalicza się obecnie trzy gatunki:

• orangutan borneański (Pongo pygmaeus);
• orangutan sumatrzański (Pongo abelii);
• orangutan tapanulijski (Pongo tapanuliensis).

Pierwszy z nich dzieli się dodatkowo na trzy podgatunki, zależnie od obszaru występowania:

• orangutan borneański – Zachodnie Borneo;
• orangutan rudy – Sarawak i północno-wschodnie Borneo;
• orangutan jednobarwny – Borneo Środkowe i indonezyjska, południowa część Borneo Zachodniego.

Opis wyglądu orangutana

Orangutan jest dużą małpą człekokształtną o znacznym dymorfizmie płciowym, co oznacza, że dojrzałe samce są znacznie większe od samic. Wyróżnia się długimi rękami i nieproporcjonalnie krótkim nogami. Jego ciało porastają długie włosy, zazwyczaj w odcieniach czerwieni. Twarze orangutanów są nagie, z wyjątkiem orangutanów sumatrzańskich, które mają długie włosy. 

U samców występuje podział zwany bimorfizmem. Obejmuje on:

• samce dominujące – z talerzami policzkowymi, pierwsze w kolejce do rozmnażania i mające duże rewiry;
• samce podporządkowane – bez talerzy policzkowych.

Tryb życia i zasięg występowania orangutana

Orangutany z zasady większość czasu spędzają na drzewach, przebywając w ich koronach. Samce wiodą samotniczy tryb życia i mają duże rewiry. Samice mogą żyć samotnie lub w grupach rodzinnych. Prowadzą dzienny tryb życia.

Obszar występowania

Wszystkie populacje orangutanów żyją na obszarze Borneo i Sumatry. Przebywają przede wszystkim w lasach deszczowych, których ekosystem odpowiada ich potrzebom. Na innych terenach spotykane są głównie w ZOO.

Grupa osobnicza i rozmnażanie orangutana

Dzikie orangutany nie łączą się na stałe w pary. Każdy samiec na odrębny rewir i pierwszeństwo w dostępie do samic, które żyją w nim na mniejszych terytoriach. Po około 10. roku życia zwierzęta przystępują do rozmnażania.  Po zapłodnieniu ciąża rozwija się nawet do 270 dni i kończy się narodzinami zazwyczaj pojedynczego młodego. Dziko żyjące orangutany, wyłącznie samice, opiekują się potomstwem nawet przez 8 lat. W takiej sytuacji żyją zwykle w grupach rodzinnych. 

Orangutan – pożywienie

Orangutany są małpami, które opanowały posługiwanie się narzędziami w celu zdobywania pożywienia. Z tego powodu jedzą nie tylko liście czy owoce, ale również m.in. owady i termity. Często podjadają jaja ptaków wprost z gniazd. 

Status ochrony orangutana

Według IUCN każdy gatunek orangutana jest krytycznie zagrożony wyginięciem. Zagrożenie dla tych zwierząt stanowią:

• deforestacja, w tym wypalanie i wyrąb lasów;
• kradzieże młodych na handel, przy zabijaniu ich matek;
• działania górnicze prowadzone na obszarze siedlisk;
• usuwanie siedlisk na rzecz plantacji olejowca gwinejskiego do uzyskiwania oleju palmowego;
• polowania na zwierzęta dla uzyskania mięsa;
• usuwanie osobników z obszarów zaludnionych – orangutany są zabijane m.in. na obszarach upraw;
• budowa dróg i nowych osad, często nielegalna.

Obecnie tak określa się kolejne populacje orangutanów dzikich i żyjących w niewoli w ramach programów ochrony przyrody:

• orangutan sumatrzański – ok. 7000 osobników;
• orangutan borneański – do 104 000 osobników;
• orangutan tapanuli – ok. 800 osobników.

Wiele organizacji zaangażowanych jest w programy ochrony orangutanów. Mowa m.in. o centrum rehabilitacji Sabah, Orangutan Survival Foundation czy działaniach prowadzonych w obszarze Batang Toru, gdzie projekt elektrowni wodnej zagraża siedlisku tych zwierząt.

Orangutan – ciekawostki

• Naukowcy zauważyli, że dziko żyjące orangutany świadomie pojawiają się w ośrodkach dla osieroconych młodych i wchodzą z nimi w interakcje. To może zwiększać szanse sierot na powrót do natury.
• Orangutany należą do najprzyjaźniejszych i najmniej agresywnych małp, zarówno w obrębie gatunku, jak i w stosunku do innych zwierząt oraz człowieka. 
• Duże rewiry mają wyłącznie dominujące samce. Na posiadanym terenie przyzywają samice charakterystycznym głosem, gdy przychodzi pora godów.
• Orangutany należą do największych małp prowadzących nadrzewny tryb życia. W koronach drzew poruszają się dzięki brachiacji.

Orangutan zamieszkuje przede wszystkim lasy tropikalne. Każdy jest zagrożonym gatunkiem, a według specjalistów w przyszłości populacja tych zwierząt będzie stale spadać. Z tego powodu ważne jest, aby podejmować działania mające na celu ocalenie ich w naturalnych siedliskach. Bardzo często jest to utrudniane przez lokalną ludność i władze, które prowadzą nielegalne działania również na obszarach parków narodowych.