Sarna – powszechna mieszkanka lasu. Czym różni się od jelenia?

Sarna europejska, bo to ona zazwyczaj występuje na terytorium Polski, wyróżnia się już na pierwszy rzut oka. Niewiele osób jednak jest w stanie dokładnie opisać, jak wygląda sarna i jakie ma zwyczaje. Poznaj bliżej tego niezwykłego przedstawiciela zwierzyny płowej w Polsce i dowiedz się, jakie są różnice między sarną a jeleniem.

Sarna – co to za ssak?

Sarna należy do rodziny jeleniowatych, jednak jeleń nie jest jej najbliższym krewnym. Według przeprowadzonych badań genetycznych najbliżej spokrewniony z sarną jest… łoś! Samiec sarny nazywany jest kozłem, samica – kozą, a młode – koźlęciem.

Sarna europejska

Sarna europejska powszechnie występuje w Polsce, ale nie tylko – jest obecna również w reszcie Europy, a także Azji. Zasiedla przede wszystkim lasy, równiny, pola uprawne, a także zarośla. Jest w stanie bytować na wysokości do 2400 metrów nad poziomem morza.

Sarna jest stosunkowo nieduża, zwłaszcza w porównaniu do jelenia. Dorasta do 90 cm wysokości, ma krótki ogon, zwykle biały od spodu. Waży maksymalnie do 35 kg, przy czym kozy są nieco lżejsze. Zazwyczaj sarna europejska żeruje we wczesnych godzinach porannych aż do południa, jednak w niesprzyjających warunkach może pożywiać się również nocą. Kozły sarny są agresywne, co wynika z ich terytorialności.

Sarna syberyjska

Sarna ta jest spokrewniona z gatunkiem europejskim, ale w naturze żyje przede wszystkim w Azji, w tym w Kaukazie. Niewielkie populacje były sprowadzane również do Polski na początku XX wieku, jednak wyginęły. Obecnie uważa się, że odrębna pod kątem genetycznym grupa wędruje również w okolicach wschodniej Polski.

Czym wyróżnia się sarna syberyjska?

Przede wszystkim bytuje ona tam, gdzie nie brakuje roślinności, czyli na stepach oraz równinach, zwłaszcza na polach uprawnych. Można spotkać ją również w górach – świetnie radzi sobie na wysokościach, które nie przekraczają zwykle 2000 metrów nad poziomem morza. Sarny syberyjskie są nieco większe od europejskich – a przede wszystkim dłuższe nawet o pół metra! Parostki u kozła sarny są większe, bardziej wydatne i rozgałęzione. Świetnie radzi sobie w nieprzyjaznym klimacie. Jest też aktywna przez całą dobę, zależnie od pory roku i panujących warunków. 

Sarna europejska – charakterystyka

Sarna w Polsce nie należy do gatunków zagrożonych. Zwierzę to występuje powszechnie na terenie całego kraju, choć większa populacja jest dostrzegalna przede wszystkim w województwach zachodnich. Sarna żyje zazwyczaj maksymalnie do 12 lat, jednak z uwagi na zagrożenia ze strony drapieżników i myśliwych jej średnia życia jest zwykle krótsza. Zwierzę to ma smukłe ciało osadzone na wysokich nogach. Sierść zmienia barwę – latem jest czerwonobrązowa, zaś zimą siwawa z odcieniem brązu lub żółci. Na pośladkach znajduje się biało-żółta plama.

Samica sarny

Samica sarny, zwana również kozą, jest nieco lżejsza od samca – zwykle jest to różnica na poziomie od 10 do 20%. Samice są bezrogie. Co ważne, gdy zwierzęta łączą się w większe stado, przewodzi mu właśnie najbardziej doświadczona, najczęściej też najstarsza z samic.

Kozioł sarny

Kozioł sarny jest zwykle większy od samicy, co oznacza, że gatunek wyróżnia dymorfizm płciowy. U samców pojawia się poroże zwane również parostkami. Są to tyki zakończone odnogami. Kozioł zrzuca poroże późną jesienią, a wiosną wyrasta mu nowe – zwykle tyka ma po trzy odnogi. Z tego względu dorosłe kozły zwane są szóstakami. 

Sarna – rozmnażanie

Sarna osiąga dojrzałość płciową mniej więcej w wieku 2 lat. Zdarza się jednak, że kozły rozmnażają się znacznie później, choć kozy zwykle już w tym momencie mają pierwsze potomstwo. Okres godowy w przypadku saren nazywany jest po prostu rują. Występuje, co wyjątkowe u jeleniowatych, wyłącznie latem, w okresie od połowy lipca do mniej więcej końca sierpnia.

W tym okresie kozły toczą walki o terytorium. Jednocześnie kozy, aby zwołać samce, w charakterystyczny sposób szczekają.

Ciąża sarny

Ciekawym zagadnieniem jest ciąża u sarny europejskiej. Sarny to jedyne jeleniowate, które mają ciążę przedłużoną, trwającą 10 miesięcy.

Skąd bierze się różnica w długości ciąż saren?

Wynika to z prostego mechanizmu dostosowania zwierząt do okresu, w którym łatwiej jest zdobyć pożywienie. Kozy kocą się mniej więcej w maju albo czerwcu, bo wtedy jest dostępny pokarm. Również o wiele łatwiej jest im schować koźlęta, na przykład w zagajnikach, zaroślach czy wysokiej trawie. Z tego względu u kóz zapłodnionych w rui letniej dochodzi do około pięciomiesięcznej ciąży utajonej. Jest to okres, w czasie którego zarodek istnieje, żyje, ale nie rozwija się.

Poród i wychowanie koźląt

Koźlęta rodzą się zwykle w okresie od maja do czerwca. Jedna koza jest w stanie urodzić do trzech młodych, choć mioty zwykle bywają nieco mniej liczne. Co ciekawe, samice karmią młode przez pierwsze dni i tygodnie, ale nie nawiązują z nimi silniejszych więzi. Jest to związane z kolejnym mechanizmem obronnym. Koźlęta tuż po narodzinach nie mają żadnego charakterystycznego zapachu, dzięki czemu są o wiele mniej narażone na ataki drapieżników. Matki zostawiają je same i wracają wyłącznie na czas karmienia mlekiem. Z tego powodu nie należy dotykać pozostawionych koźląt – jeśli matka wyczuje obcy zapach, może je porzucić.

Jak rozwijają się koźlęta?

W drugim tygodniu życia sarny zaczynają jeść pokarm roślinny i zdobywają zdolność sprawnego biegania. Wtedy samica dołącza z nimi do stada, a więzi rodzinne zacieśniają się. Koźlęta aż do szóstego tygodnia życia mają charakterystyczne ubarwienie z trzema rzędami małych, białych plam po obu stronach tułowia. Zazwyczaj przy matce zostają do roku.

Co jedzą sarny?

Sarny to typowi roślinożercy. W naturze żywią się przede wszystkim tym, co spotykają w otoczeniu, a więc liśćmi i trawami. Jesienią nie stronią od grzybów, chętnie też sięgają po zioła. Na polach zjadają uprawy, czym powodują niemałe straty.

Sarna a jeleń – różnice

Po pierwsze różnica między sarną a jeleniem tkwi oczywiście w rozmiarze. Podczas gdy sarny dorastają do 90 cm i osiągają masę ciała do 35 kg, jelenie mogą ważyć nawet do 210 kg i dorastać do 140 cm. Co więcej, u byków, czyli samców jeleni, pojawia się poroże zwane wieńcem, które jest bardzo duże i rośnie wraz z wiekiem. Byki zrzucają wieńce wczesną wiosną. Z kolei kozły, czyli samce sarny, mają parostki – niewielkie poroże zrzucane późną jesienią.

Jak żyją sarny a jak jelenie?

To jednak nie wszystkie różnice, które można opisać. Sarna zazwyczaj żyje w okresie jesienno-zimowym w małych stadzie zwanym rudlem. Wiosną kozy zajmują własne ostoje, a następnie na przełomie lipca i sierpnia rozmnażają się, a potem zostają w wybranych miejscach, aby odchować młode. Kozły nie żyją z kozami w stadach, tylko wędrują samotnie.

Dla odmiany jelenie żyją w dużych stadach, które z powodu rozmiaru zwane są również chmarami. Jedna chmara jest zwykle jedną rodziną, co oznacza, że znajdują się w niej osobniki spokrewnione. Jedynie młode byki bez przynależności do chmary wędrują w mniejszych grupach aż do rykowiska, które trwa pod koniec września i w październiku. 

Sarna jako zwierzę łowne w Polsce

W Polsce przebywa mniej więcej 830 tysięcy zwierząt tego gatunku. Co za tym idzie, sarna zaliczana jest do zwierzyny płowej, co oznacza, że jest zwierzyną grubą łowną. Gatunek ten objęty jest okresami ochronnymi. W efekcie można polować na niego w określonym czasie:

• kozioł sarny jest narażony na kule myśliwych w okresie od 11 maja do 30 września;
• na kozy i koźlęta poluje się od 1 października do 15 stycznia.

Dodatkowo sarna ma też naturalnych wrogów w niektórych drapieżnikach. Chętnie polują na nią wilki, rysie, a także niedźwiedzie. Niestety, rosnąca populacja bezdomnych, zdziczałych psów, a także zwierząt puszczonych samopas w lesie również przyczynia się do śmierci saren.

Sarna – po co na nią polować?

Przede wszystkim polowania na sarny są organizowane w ramach trzymania w ryzach populacji tego gatunku w Polsce. Obecne w nadmiarze w naturze sarny uważane są powszechnie za przyczynę strat w roślinności, zwłaszcza uprawnej. Istnieje jednak sporo badań, które temu zaprzeczają. Dodatkowo sarny mogą też roznosić niektóre choroby.

Zazwyczaj jednak na sarny poluje się dla uzyskania konkretnych trofeów. Są nimi:

• parostki – trofeum przede wszystkim dla myśliwego;
• skóry – wyrabia się z nim zamsz, używany potem do produkcji torebek czy butów;
• mięso – sarnina jest uważana za przysmak z uwagi na bardzo delikatną strukturę.

Sarna nie jest, wbrew obiegowej opinii, samicą jelenia, a odrębnym gatunkiem z tej samej rodziny jeleniowatych. To właśnie ją spotyka się przede wszystkim na polach, rzadziej w lasach. Teraz już wiesz, jak rozpoznać sarnę i jakie to zwierzę ma zwyczaje. Pamiętaj, aby nigdy nie podchodzić do młodych koźląt leżących w wysokiej trawie – ich matka jest prawdopodobnie w pobliżu!