Foka szara – czy to największy ssak morski polskich wód?

Każdy Polak wie, że na wakacjach na polskim wybrzeżu może spotkać foki. Niewielu jednak zdaje sobie sprawę, że bałtyckie foki to więcej niż tylko jeden gatunek! Foka szara (a właściwie szarytka morska) jest zdecydowanie największa. Co warto o niej wiedzieć?

Szarytka morska – podstawowe informacje

Systematyka fok

Najczęściej mówi się o tym zwierzęciu „foka szara”. Przez wiele lat to określenie można było spotkać w książkach oraz literaturze zoologicznej. Obecnie jest to jednak jedynie nazwa popularna. Tak naprawdę ten gatunek fok nazywa się szarytka morska. Jego nazwa łacińska brzmi Halichoerus grypus. Bałtycka populacja szarytki jest podgatunkiem nominatywnym, stąd oznacza się go w zoologii nazwą Halichoerus grypus grypus. H. grypus atlantica określa szarytki występujące poza wodami Bałtyku.

Foka szara – wygląd

Największy gatunek fok, jaki można spotkać w Bałtyku. Samce dorastają do 2,3 metra. Maksymalna długość wynosi 2,5 metra. Samice są nieco mniejsze – 2 metry. Głowa szarytki morskiej jest wydłużona, przypominająca psi pysk. Nozdrza samców są większe, a skóra na szyi pofałdowana. Ich futro ma ciemnobrązowe ubarwienie. Plamy na ich ciele są nieregularne. Samice wyróżniają się ciemnymi plamkami na jaśniejszym, szarym tle. Foka szara posiada na pysku wibrysy. Tak jak u kota, są one narządem dotyku. Przednie płetwy służą do poruszania się na lądzie. Dzięki tylnym foka szara pływa… jak ryba w wodzie.

Tryb życia foki szarej

Prowadzi wodno-lądowy tryb życia. Na lądzie jest płochliwa – na widok potencjalnego zagrożenia ucieka do morza. Na brak spokoju foka szara może w skrajnej sytuacji zareagować agresją. Najlepiej czuje się w wodzie. Nurkuje na głębokość nawet 200–300 metrów i może pozostawać pod wodą do 20–30 minut. Może spać zarówno na brzegu, jak i w morzu. Podczas snu wynurza się co kilkanaście minut, by zaczerpnąć powietrza. Foka szara to gatunek wędrowny, ale na ogół nie odbywa dalekich wędrówek. Nieraz pada ofiarą przyłowu – zaplątuje się w sieci rybackie i ginie. Dotyczy to często młodych osobników.

Występowanie szarytki morskiej

Szarytki morskie zamieszkują przybrzeżne wody północnego Atlantyku. Spotkać je można zarówno na terenach subarktycznych, jak i umiarkowanych. Zasięg występowania fok szarych obejmuje regiony i kraje takie, jak:

• Kanada;
• Islandia;
• Wyspy Brytyjskie;
• Skandynawia;
• Rosja;
• Litwa;
• Łotwa;
• Estonia;
• Polska;
• Niemcy;
• Holandia.

Zapuszcza się także do Francji, Portugalii i Stanów Zjednoczonych. Foki szare niemal codziennie spotykane są na polskim wybrzeżu, np. na Helu. W Gdańsku przy ujściu Wisły można je obserwować z wieży widokowej, nie niepokojąc ich.

Siedlisko i grupa osobnicza – foka szara

Są zwierzętami stadnymi. Samce posiadają haremy liczące kilka samic. Nie są jednak zbyt zaborcze. Niestety z czasem nastąpił spadek liczebności wielkich koloni fok szarych na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Obecnie należą one w tym rejonie do przeszłości. Bardzo duże grupy gromadzą się w okresie rozrodu. Na Bałtyku przypada on na przełom lutego i marca. Trwa od 4 do 6 tygodni. Walki o samice są raczej rzadkie. Miejscami rozrodu fok szarych są wybrzeża Bałtyku i części północnego Atlantyku.

Rozmnażanie i rozwój szczeniaka foki

Szarytki morskie są przywiązane do swoich rodzimych siedlisk – wybierają je zawsze na miejsce porodu. Młode foki nazywane są szczeniętami. Rodzą się zarówno w wodzie, jak i na lądzie, jednak poród w morzu należy do rzadkości. Foka szara zwykle rodzi jedno szczenię, czasami dwa. „Maluch” może ważyć nawet 20 kilogramów i szybko rośnie. Przez 3 tygodnie karmiony jest wyłącznie bardzo tłustym mlekiem matki. Po tym czasie matka je opuszcza i ponownie łączy się z samcem. Głód zmusza szczenię do wejścia do wody i polowania na ryby. Dojrzałość płciową młode foki osiągają w wieku 3–5 (samice) lub 5–6 lat (samce).

Foka szara – pożywienie

Ostre zęby nie pozostawiają złudzeń – foka szara to prawdziwy drapieżnik! Częstymi ofiarami są głowonogi i skorupiaki, ale żywi się głównie rybami. Ceni m.in. łososie i dorsze. Najchętniej poluje na te, które są najłatwiejszym łupem. Okrada czasem sieci do połowu ryb. Z tego powodu przez setki lat rybacy nie darzyli foki szarej sympatią i traktowali jak szkodnika. Zdarzają się polowania na ptaki morskie. Ofiarą foki szarej padają też młode morświny. Niewielki waleń w porównaniu z trzymetrowym samcem szarytki ma niewielkie szanse. Dorosłe samce czasem zabijają i zjadają szczenięta swojego gatunku.

Status ochrony foki szarej

Przez wieki dla człowieka różne gatunki płetwonogów stanowiły cenne źródło skór, tłuszczu i mięsa. Foki szare były chętnie zabijane przez rybaków. Na całym świecie liczebność szarytek morskich szacowana jest na około 480 000 osobników. Z tego jedynie blisko 17 000 to szarytki bałtyckie. Wiele organizacji międzynarodowych apeluje i rekomenduje konieczność ochrony gatunku. Przykładem jest Międzynarodowa Rada Badań Morza. W Polsce foka szara jest objęta ochroną gatunkową. Dotyczy to także pozostałych trzech gatunków fok żyjących w tym morzu.

Foka szara – galeria zdjęć

Ciekawostki o szarytce morskiej

• Kremowo-białe futerko młodych osobników (szczeniąt) nazywane jest lanugo. Zanika około 3. tygodnia życia foczki.
• Istnieją trzy wyizolowane populacje foki szarej – bałtycka, zachodnioatlantycka i wschodnioatlantycka. Najwięcej wspólnego mają populacje bałtycka i wschodnioatlantycka.
• Foka szara nie pije wody – czerpie ją z upolowanego pokarmu.
• Foki szare można podziwiać w polskich ogrodach zoologicznych oraz w Fokarium Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdańskiego na Helu.
• Szarytkę morską można spotkać na lądzie również na nadmorskich plażach miejskich.

Choć foki kojarzą nam się głównie z mroźnymi biegunami i lodem, fokę szarą możemy akurat spotkać nawet na plaży w Juracie. Przykładem może być Balbin, szarytka morska uratowana w 1992. Dało to początek działalności mającej na celu ochronę foki szarej.