Sarny są najpowszechniejszymi jeleniowatymi występującymi na terenie Polski. Wyróżniają je niewielkie rozmiary. Wbrew pozorom sarna nie jest żoną jelenia, a osobnym gatunkiem, który możesz spotkać w całym kraju. Sprawdź, jak w myśliwskiej i przyrodniczej nomenklaturze nazywa się samiec sarny i co go wyróżnia spośród innych jeleniowatych, które spotyka się w polskich lasach.

Sarna – opis gatunku

samiec sarny opis gatunku

Sarna to gatunek ssaka, który należy do rodziny jeleniowatych. Jest parzystokopytna i zaliczana do zwierzyny łownej na terytorium Polski. W kraju spotkać można przede wszystkim sarnę europejską, która swoim obszarem bytowania obejmuje również pozostałą część Europy, a także Azję aż do obszaru, na którym częściej spotyka się sarnę syberyjską.

Miejsce bytowania – biotop sarny

Jako gatunek sarna zasiedla przede wszystkim zarośla, obszary równinne, o ile porastają one trawami, a także lasy liściaste i mieszane. Raczej nie spotyka się jej w lasach wyłącznie iglastych, jako że żywi się m.in. liśćmi. Nie jest spotykana też w bardzo gęstym zadrzewieniu.

Wybiera raczej lasy rzadkie, z wygodnymi zagajnikami, w których może się schronić. W niektórych obszarach wyróżnia się też odmianę polną, która przyzwyczaiła się do bytowania na polach uprawnych.

Sarna – wygląd

Sarny cechuje wyraźny dymorfizm płciowy, co oznacza, że samiec sarny jest po prostu większy od samicy. Zwierzęta te ważą do ok. 40 kg i mogą dorastać do 90 cm w kłębie przy długości ciała ok. 140 cm, obejmującej również krótki ogon. Zwierzę jest więc średniej wielkości, szybkie, smukłe, o wysokich, szczupłych nogach. 

Wybarwienie sarny zależy od okresu w roku. Latem jest rdzawobrązowe. Z kolei zimą może być brązowe lub żółte z siwym nalotem, co stanowi szatę zimową, bardziej odporną na mróz, a także ułatwiającą kamuflaż.

Białe plamki u sarny

Cechą charakterystyczną zarówno u samca sarny, jak i samicy jest biała plama na pośladkach. Czasem zachodzi ona również na ogon, który jest biały od spodu. Z kolei młode aż do ukończenia szóstego tygodnia życia mają trzy rzędy białych plamek po obu stronach tułowia.

Rozmnażanie i życie stadne saren

samiec sarny rozmnażanie

Sarny żyją w stadach zwanych rudlami, ale łączą się w nie zazwyczaj jesienią. Wiosną samice szukają ostoi, w której mogłyby wydać na świat potomstwo i je chronić przez pierwsze tygodnie. Koza przechodzi ruję dwukrotnie – najpierw letnią, w okresie mniej więcej od lipca do sierpnia, a potem, jeśli nie zaszła w ciążę, zimową. Ta trwa od listopada do grudnia. 

Czym jest ciąża utajona?

Młode rodzą się zawsze w maju i czerwcu. Samica, która zachodzi w ciążę podczas letniej rui, ma zdolność do przechodzenia ciąży utajonej. To oznacza, że zarodek przez pierwsze pięć miesięcy nie rozwija się, choć żyje w jej drogach rodnych.

Po narodzinach koza nie przebywa z potomstwem, tylko zostawia je samo, aby uchronić przed drapieżnikami. Młode przez pierwsze dwa tygodnie nie ma zapachu, a matka wraca do niego tylko na karmienie.

Samiec sarny – co go wyróżnia?

samiec sarny co go wyróżnia

Samiec sarny zazwyczaj jest o ok. 10% większy od samicy. Wyróżnia go oczywiście poroże. W okresie od późnej jesieni do wiosny zrzuca on parostki, dlatego też na pierwszy rzut oka amator może mieć trudność, aby odróżnić kozła sarny od kozy. Pomaga tutaj dokładna obserwacja sylwetki, a także obszaru bytowania i zachowania zwierzęcia.

Sarna a jeleń – różnice

Kwestia nazewnictwa jest tutaj istotna, bo wiele osób uważa, że samcem sarny jest po prostu jeleń. Tymczasem są to dwa osobne gatunki, które różnią się przede wszystkim rozmiarem – sarna jest o wiele mniejsza od jelenia. Występuje również o wiele liczniej, bo populacja saren w Polsce wynosi prawdopodobnie nawet ok. 890 tysięcy, podczas gdy jeleni jest około 120 tysięcy.

Jak się nazywa samiec sarny?

Warto wiedzieć, jak się nazywa samiec sarny. Oczywiście, w przypadku dzieci używane są uproszczone określenia takie jak mąż sarny, nie jest to jednak poprawne z punktu widzenia biologii. Dorosły samiec sarny, z uwagi na swoje poroże, nazywany jest zazwyczaj rogaczem albo szóstakiem, o ile jego parostki mają odpowiedni kształt.

Jak się nazywa samiec sarny w żargonie myśliwskim? Bardzo często mówi się na niego sarniak, ale tylko w przypadku dorosłych osobników.

Najczęściej używane i najbardziej rozpowszechnione jest jednak określenie kozioł. Stanowi on uzupełnienie pozostałych nazw, bo samica nazywana jest kozą, a młode – koźlęciem. Niekiedy młode osobniki nazywane są też koziołkami. Sarna, jak widać, ma wiele nazw!

Dorosły samiec sarny – poroże

samiec sarny poroże

Poroże samca sarny nazywane jest parostkiem. Co roku późną jesienią kozioł sarny zrzuca parostki, a w okresie mniej więcej czterech miesięcy wyrastają mu nowe tyki z odnogami. Zazwyczaj odnogi są trzy.

Kolor parostków – od czego zależy?

Parostki rosną do mniej więcej marca, a kiedy ich wzrost jest zakończony, kozioł je ściera, zwykle o drzewa i krzaki. Wtedy mają one białą barwę kości. Powtórnie koloru nabierają dopiero w momencie, gdy kozioł sarny ociera nimi o gałęzie i pnie drzew.

Z tego powodu parostki kozłów, które żyją w otoczeniu dębów i olch, są ciemne. Jeśli samiec sarny żyje w lesie mieszanym – poroże jest ciemniejsze niż u tego, który żyje w lesie liściastym. Kozły żyjące w populacjach polnych mają zwykle jasne parostki.

Kozioł sarny i jego zwyczaje

samiec sarny zwyczaje

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że dorosły samiec sarny jest zwierzęciem – jak na roślinożercę – stosunkowo agresywnym. Przede wszystkim jest bardzo terytorialny i uparcie broni swojego obszaru, który zajmuje wiosną.

Jedynie młode samce, które przebywają w niewielkich stadach, są w stanie zaakceptować się nawzajem – zazwyczaj do momentu, kiedy u kóz zaczyna się ruja.

Okres rui u saren

W okresie rui kozioł sarny walczy z innymi przedstawicielami tej samej płci. W ten sposób każda rujna koza wybiera sobie jednego samca, którego może np. nawoływać szczekaniem.

W czasie godów zawsze jeden kozioł wybiera jedną kozę, którą zapładnia i z którą przebywa przez kilka dni. Po okresie zapłodnienia samica wraca do rudla, zaś kozioł dołącza do niego dopiero jesienią, najczęściej po drugiej, zimowej rui.

Hierarchia wśród kozłów

Warto wiedzieć, że samiec sarny jest zwierzęciem uznającym hierarchię w stadzie. Młode osobniki często ustępują starszym, nawet nie stając z nimi w szranki. Co więcej, im młodszy kozioł, tym więcej szczeka, najczęściej w celu przywołania samicy albo przestraszenia innego samca, który przebywa na jego terytorium. Z kolei dorosły, starszy kozioł sarny szczeka krótko i rzadko.

Samiec sarny ma przynajmniej kilka różnych nazw. Dla dzieci jest to mąż sarny, dla myśliwych – sarniak, a dla reszty świata – po prostu kozioł. Ten niewielki jeleniowaty samiec zachowuje się często w sposób, którego się po nim nie spodziewasz.

Nigdy nie podchodź do zwierzęcia, które przebywa na wolności. Pamiętaj, że zaniepokojone może uciec, ale w razie potrzeby stanie też do obrony terytorium.

Archiwum: marzec 2022
Photo of author

Paulina Grzybowska

Z zawodu redaktorka, z pasji i wykształcenia – kynoedukatorka, instruktorka nose work, behawiorystka (in spe). Autorka bloga i licznych publikacji zoologicznych. Przez lata angażowała się w adopcje i prowadziła dom tymczasowy. Prywatnie opiekunka dwóch żywiołowych terierów – JRT i irlanda.