Jeże w Polsce – poznaj te zwierzaki. Co jedzą, jak żyją?

Do dzisiaj niektórzy pamiętają obrazek jeża, który niesie na swoim iglastym grzbiecie czerwone jabłko. Można znaleźć go w wielu książeczkach dla dzieci czy podręcznikach szkolnych. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę z tego, że jeże wcale nie żywią się jabłkami, a ich dieta jest zgoła inna.

Czym karmić jeża? Czy warto zaczepiać go podczas wędrówek? Jak poznać, że zwierzak potrzebuje pomocy? Wszystkie odpowiedzi znajdziesz w naszym tekście. Poznaj te małe stworzonka bliżej już teraz!

Jeż, czyli kto? 

Teoretycznie jeża zna każdy. Coraz częściej można zobaczyć go w miastach i na przedmieściach, kiedy przemyka między alejkami. Mimo wszystko niewiele osób wie, że w naszym kraju spotkać można nie jeden, ale dwa gatunki jeży.

Jeż w Polsce i na świecie – gatunki

Na polskich ulicach i w lasach spotkać można dwa gatunki jeży. Są to: 

• jeż wschodni (Erinaceus roumanicus);
• jeż europejski (Erinaceus europaeus).

Jeż wschodni bytuje na zdecydowanie większych obszarach, podczas gdy jeża europejskiego można znaleźć najczęściej na Śląsku, Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej. Niewprawne oko praktycznie nie ma szansy odróżnić tych dwóch gatunków, które różnią się od siebie tylko kolorystyką. 

Obecnie na całym świecie wyróżnia się czternaście gatunków jeży, które zamieszkują Europę, Azję i Afrykę. Próżno ich natomiast szukać w obydwu Amerykach. 

Anatomia jeża

Jeże to zwierzaki o dosyć krępej budowie ciała. 

1. Grzbietowo-boczne partie tułowia pokryte są najbardziej charakterystyczną częścią jeżowego wizerunku, czyli kolcami. Pod względem budowy nieco przypominają one zwyczajne włosy – zbudowane są przede wszystkim z keratyny. W przeciwieństwie do innych jeżowatych (na przykład jeżozwierzy) jeże mają kolce solidnie umieszczone w ciele. 
2. Tułów zakończony jest klinową głową o długim ryjku. 
3. Wielkość ciała jeża wynosi od 13,5 do 26,5, a waga waha się zazwyczaj od 800 do 1200 gramów. 

Dzięki dobrze rozwiniętym mięśniom grzbietowym i brzusznym jeże opanowały bardzo specyficzną metodę ochrony przed drapieżnikami, czyli zwijanie się w kulkę. Same kolce jeża mają nie tylko odstraszać potencjalnych napastników, lecz także pełnią funkcję termoregulacyjną. 

Wyświetl ten post na Instagramie

Post udostępniony przez Latte the hedgehog ♂ (@hedgehogs.latte)

Jeże i ich zwyczaje

Małe jeże najczęściej przychodzą na świat w połowie maja. W niektórych przypadkach pojawiają się jednak nieco późniejsze mioty – nawet jesienne. Ich wielkość jest bardzo zróżnicowana. Na świat mogą przyjść zarówno dwa lub trzy małe jeżyki, jak i nawet dziesięć. Samica jeszcze przed porodem przygotowuje gniazdo, w którym maluchy są dobrze ukryte przed światem. 

Kiedy mały jeż się usamodzielnia?

Przez pierwszy miesiąc swojego życia małe jeże karmione są wyłącznie mlekiem i nie oddalają się z kryjówki. Dopiero po mniej więcej czterech tygodniach matka zaczyna wyprowadzać maluchy. Oprowadza je po terenie i pokazuje, jak zdobywać pokarm.

Kiedy jeżyki kończą dwa miesiące, ich czas u boku mamy dobiega końca. Samica odcina się całkowicie od swoich młodych i odgania je, aby mogły rozpocząć poszukiwanie własnego terytorium. Ona sama najczęściej przygotowuje się już do kolejnego porodu lub jesiennej hibernacji. 

Co robią jeże jesienią? 

Kiedy lato ma się ku końcowi, jeże rozpoczynają bardzo intensywne żerowanie. Jeż jesienią ma tylko jeden cel – zgromadzenie odpowiednich zasobów tłuszczowych, które pozwolą mu spokojnie przetrwać zimę. W tym czasie następuje spory wzrost masy ciała jeża. Największe samce mogą wówczas zbliżać się nawet do dwóch kilogramów. 

Jak jeże radzą sobie w trudnych warunkach?

Poszukiwanie gniazda na zimę to bardzo trudny proces, nawet dla starszych i bardziej doświadczonych jeżyków. Jeże z natury są samotnikami, dlatego wszystkie ważne prace, od których zależy ich przetrwanie, muszą wykonać samodzielnie.

Niestety, wiele młodych osobników nie daje rady podołać temu zadaniu. Ponad połowa jeży nie jest w stanie przetrwać swojej pierwszej w życiu zimy. 

Jeż w Polsce zimą, czyli hibernacja

Jak zimą radzi sobie jeż? Polski klimat nie rozpieszcza tego zwierzaka. Zimy są mroźne, a poszukiwanie pokarmu przy minusowych temperaturach jest niezwykle trudne. Właśnie dlatego jeże wykształciły mechanizm hibernacji, czyli stanu, w którym ich organizm zużywa minimalne ilości energii.

W potocznym języku hibernacja określana jest jako sen zimowy. W tym okresie temperatura ciała jeża spada do 4–5 stopni Celsjusza. Wszystkie funkcje życiowe są spowolnione. Zahibernowanego jeża w żadnym wypadku nie wolno budzić!

Co jedzą jeże? Czym karmić jeża?

Obrazek jeża, który na swoich kolcach niesie czerwone jabłko, zna chyba każdy z nas. Nic dziwnego. Pierwszy raz taka scenka pojawiła się w dziełach rzymskiego historyka i pisarza – Pliniusza Starszego, który żył w I wieku naszej ery.

Prawdopodobnie Pliniusz zobaczył jeża, któremu na kolce nabiło się jabłko i uznał, że w ten sposób zwierzę robi zapasy na zimę. Nie mógł bardziej się mylić. 

Czym się żywią jeże?

Czym faktycznie żywią się jeże? To zwierzęta mięsożerne – przede wszystkim zaś owadożerne. Ich dieta jest jednak bardzo bogata, a w jadłospisie znajdziemy między innymi:

• myszy i niewielkie gryzonie;
• pisklęta;
• jaja ptaków;
• dżdżownice;
• ślimaki;
• jaszczurki i żaby;
• padlinę;
• różnego rodzaju odpadki po ludzkich posiłkach.

Co jedzą małe jeże?

Małe jeżątka, tak jak wszystkie ssaki, w początkach swojego życia spożywają przede wszystkim mleko matki. Mniej więcej do czwartego tygodnia życia jest to ich jedyny pokarm.

Kiedy maluchy ukończą pierwszy miesiąc życia, wychodzą z gniazda i rozpoczynają poszukiwanie posiłków. Od tego momentu ich dieta jest dokładnie taka sama jak dieta dorosłych jeży.

Matka troszczy się jedynie o to, aby zapewnić dzieciom miejsce do poszukiwania pożywienia. W żaden sposób im w tym nie pomaga, dlatego od kiedy tylko jeżyki zaczynają jeść stały pokarm, muszą polować lub znajdować jedzenie na własną łapkę. 

Co jedzą jeże domowe? 

Jeże często występują także w charakterze zwierząt domowych. Wówczas mamy najczęściej do czynienia z jeżem pigmejskim. Jego potrzeby żywieniowe nie odbiegają zbytnio od potrzeb jeży europejskich. Trzeba dbać o to, aby posiłki zwierzaka były jak najbardziej zróżnicowane. 

Często zaleca się podawanie jeżom wysokiej jakości karmy dla kota, jednak na dłuższą metę nie jest to praktyka rekomendowana przez hodowców. Te zwierzęta bardzo lubią:

• larwy mącznika;
• odpowiednio dobrane rodzaje mięsa;
• niektóre gatunki warzyw i owoców (oczywiście w odpowiednich proporcjach). 

Jeże w ludzkim sąsiedztwie

Jeże już od dawna nie ograniczają swoich terenów bytowania wyłącznie do lasów i łąk. Z biegiem czasu coraz częściej pojawiają się także na terenach zurbanizowanych. Już nie tylko osoby przedmieść, lecz także mieszkańcy dużych miast mają szansę na napotkanie ich w swoim bliskim otoczeniu.

Exodus w pobliże ludzkich siedzib otworzył przed jeżami niemal nieograniczone możliwości zdobywania pożywienia. W naszych śmietnikach znajduje się bowiem mnóstwo potencjalnie pysznych kąsków. Niestety, razem z nowymi możliwościami przyszły także nowe zagrożenia. 

Co może być niebezpieczne dla jeża?

Na jeże czekają takie niebezpieczeństwa, jak:

• ruch samochodowy; 
• podkaszarki i kosiarki;
• wypalanie traw;
• psy, lisy i inne potencjalne drapieżniki; 
• otwarte puszki i plastikowe opakowania;
• stawy, ogrodowe oczka wodne i inne miejsca, w których jeże mogą utonąć;
• niezabezpieczone studzienki.

Dlaczego czasem jeże potrzebują pomocy?

Jeże to z natury bardzo ciekawskie zwierzątka. Co gorsza, zajęte swoimi sprawami bardzo rzadko zwracają uwagę na potencjalne niebezpieczeństwa. Właśnie dlatego odpowiedzialność za ich bezpieczeństwo w dużej mierze spoczywa na ludziach.

W niektórych przypadkach ten kolczasty zwierzak będzie potrzebował twojej bezpośredniej pomocy. W naturze zwierzęta te żyją około sześciu lat, jednak niebezpieczeństwa związane z bytowaniem w miastach mogą niestety skrócić ten czas.

Co zrobić ze znalezionym jeżem? 

W sieci pojawiają się zapytania w rodzaju: „Znalazłam jeża! Co zrobić?”. Jeżeli znajdziesz jeża, który spaceruje po trawniku lub nawet chodniku, najlepszym rozwiązaniem będzie zostawienie go w spokoju. Zwierzak zapewne poszukuje czegoś na kolację. Jeśli nie grozi mu bezpośrednie niebezpieczeństwo, nie ma sensu zabierać go z miejsca bytowania. 

Kiedy jeżowi trzeba pomóc i jak to zrobić?

Zupełnie inaczej sprawy mają się w momencie, kiedy znaleziony przez ciebie jeż jest wyraźnie ranny lub chory. W przypadku poparzenia zwierzęcia trzeba polać go zimną wodą (uważając na pyszczek) i jak najszybciej udać się do lecznicy weterynaryjnej. Na własną rękę nie pomożesz zwierzęciu, dlatego czym prędzej skontaktuj się z lekarzem weterynarii. 

Przypadkowe zniszczenie zimowego gniazda jeża (na przykład przez psa) również wymaga twojej interwencji. Wybudzone zbyt wcześnie zwierzę bardzo szybko popada w hipotermię, a tym samym grozi mu śmierć. 

1. Zabezpiecz jeża.
2. Przenieś go w ciepłe miejsce i czym prędzej wyszukaj w internecie organizację, która będzie w stanie się nim zająć.
3. Jeżeli nie czujesz się na siłach, aby zrobić to samodzielnie, poproś o pomoc najbliższego weterynarza. 

Wyświetl ten post na Instagramie

Post udostępniony przez Konstantyn (@kostek_hedgehog)

Jeże – ciekawostki

1. Jeże są całkowicie niewrażliwe na jad ropuchy, dlatego uchodzą za ich jedynych naturalnych wrogów. 
2. Jeże polują także na jadowite węże, a w walce pomagają im igły.
3. To prawdziwi długodystansowcy. W poszukiwaniu jedzenia i schronienia mogą w ciągu jednej nocy przemierzyć nawet dwa kilometry.
4. Jeże rosną przez całe życie. 
5. Niemal 70% młodych jeżyków nie jest w stanie przetrwać pierwszej w swoim życiu zimy. 
6. Te zwierzaki rodzą się z bardzo miękkimi igiełkami, które dopiero z czasem przekształcają się w twarde kolce. 

Jeże – podsumowanie

Jeże to fascynujące zwierzęta, które budzą zrozumiałą sympatię. Coraz częściej ich miejsca bytowania pokrywają się z ludzkimi, dlatego trzeba nauczyć się pokojowo z nimi współistnieć. Wiesz już, co je jeż i jakie są jego codzienne zwyczaje. Zwykle warto zostawić go w spokoju, ale czasem zwierzakowi trzeba pomóc. 

Jeżeli znajdziesz rannego lub ewidentnie chorego jeża, koniecznie skontaktuj się z lekarzem weterynarii. Od niego powinieneś dowiedzieć się, jak postępować i gdzie znaleźć specjalistę od jeżowego zdrowia i dobrostanu.