Golec piaskowy (Heterocephalus glaber) – nie starzeje się i ma własny dialekt!

Brak nowotworów i innych chorób? To coś, co ludzie chcieliby osiągnąć! Z wieloma rodzajami raka i innymi chorobami trwają dramatyczne walki. Brak oznak starzenia to nasze marzenie, a golec piaskowy sobie z tym poradził. Zadziwia nie tylko biologów!

Golec piaskowy – podstawowe informacje

Systematyka golca piaskowego

To przedziwne zwierzę należy do rzędu gryzoni. Jest to jedyny żyjący gatunek należący do rodzaju golec (Heterocephalus), a także rodziny golców (Heterocephalidae). Do niedawna w języku polskim nazywano go po prostu golcem. Obecnie poprawna nazwa to golec piaskowy. Jego nazwa w różnych językach, w tym po łacinie, nawiązuje bezpośrednio do nieowłosionej skóry:

• polskim;
• angielskim – naked mole-rat;
• niemieckim – Nacktmull;
• łacinie (nazwa naukowa) – Heterocephalus glaber.

Wygląd golca piaskowego

Już jedno spojrzenie okiem na tego gryzonia wyjaśnia, dlaczego nazwano go właśnie golcem. Zwierzę to posiada jedynie włosy czuciowe (wibrysy), poza tym jest zupełnie pozbawione owłosienia. Pomarszczona i różowa skóra nie posiada też neuroprzekaźnika odpowiadającego za ból. Golec piaskowy nie robi sobie nic z zadrapań i otarć, o które łatwo pod ziemią. Oczy są maleńkie, a on sam w zasadzie ślepy. Wzrok nie jest mu potrzebny do życia w ciemnościach. Golec może zamknąć szczelnie pysk, a mimo to siekacze pozostaną na wierzchu. Dzięki tak wystającym zębom ziemia podczas kopania nimi tunelu nie dostaje mu się do pyszczka.

Golec – tryb życia

Golec żyje w podziemnych koloniach. Buduje rozległe tunele, które mogą liczyć łącznie nawet kilka kilometrów długości. Łączą one ogromne spiżarnie, legowiska i toalety. Golec piaskowy żyje więc w całkowitych ciemnościach. Jego wzrok jest tak słaby, że odróżnia jedynie cień od światła. Afrykańską, suchą ziemię na sawannie trudno drążyć, ale golce piaskowe znakomicie współpracują. Osobnik na przedzie gryzie glebę, a kolejne za nim przesuwają kolejno ziemię w tył, aż do wyrzucenia jej na powierzchnię przez ostatniego osobnika. Żyją ponad 30 lat, a proces starzenia nie daje żadnych objawów.

Występowanie golca piaskowego

Gryzonie te zamieszkują najbardziej wysunięte na wschód tereny Afryki – Półwysep Somalijski, zwany Rogiem Afryki. Całe życie spędzają w niewiarygodnie trudnych warunkach – podziemnych korytarzach, w ciemności, gdzie powietrza niewiele. Ziemia pustynna i sawanny jest bardzo nagrzana, ale nocą jej temperatura obniża się znacznie. Golce piaskowe można spotkać w takich krajach jak północna i wschodnia Kenia, Dżibuti, Somalia i Etiopia.

Golec piaskowy – grupa osobnicza

W kolonii golców piaskowych może żyć nawet 300 osobników. Współczynnik śmiertelności nie rośnie wraz z wiekiem. Utrzymuje się na stałym poziomie do około 30. roku życia. Jeden golec piaskowy nie miałby szans przetrwać. Tworzą więc one wielką kolonię, wyróżniającą się strukturą nawet wśród gryzoni takich, jak myszy i szczury. Podobnie jak pszczoły czy mrówki, na jej czele stoi królowa, a całe stado to tak naprawdę grupa rodzinna. Jej członkowie są w stanie rozpoznać osobnika spoza ich kolonii. Są podzieleni na kasty. Istnieją golce robotnicy, żołnierze, nianie…

Rozmnażanie golca

Rozród zarezerwowany jest dla królowej i 2–3 króli. Jest to ich jedyny obowiązek, dzięki czemu poświęcają się w całości przedłużaniu gatunku. Pozostałe osobniki dbają o nie przez całe ich życie. Samce golców nie wykazują agresji wobec siebie. Królowa – największa samica – jest agresywna wobec tych samic, które produkują hormony umożliwiające przemianę w królową. Ciąża trwa około 70 dni. W jednym miocie rodzi się średnio 11 młodych golców. Golce piaskowe najczęściej rozmnażają się raz w roku, choć w niewoli mogą mieć miot znacznie częściej. Kolonia jest unikatowa. Spokrewnione osobniki mogą rozmnażać się ze sobą.

Pożywienie golca

Co do jedzenia można znaleźć pod spaloną słońcem ziemią? Golec piaskowy żywi się podziemnymi korzeniami i bulwami roślin. Są one ukryte pod ziemią i niełatwo je znaleźć. Golce kopią tunele na oślep. Znalezienie bulwy oznacza zapas jedzenia dla kolonii na długi czas. Szczególnie że w Afryce bulwy są ogromne. Golce nie zjadają całego znaleziska od razu. Zapas zanoszą do spiżarni. Zostawiają także część bulwy, by mogła się ona odrodzić.

Status ochrony golca

Golec piaskowy nie jest gatunkiem narażonym na wyginięcie. Występuje dość pospolicie na terenach Rogu Afryki. Głównym zagrożeniem dla golca są wpełzające do ich nor węże Są one jednak atakowane przez golce-żołnierzy. Mimo swoich rozmiarów, golec słynie z długowieczności – dożywa nawet 30 lat. To ponad dziesięciokrotnie więcej niż wynosi przeciętna długość życia myszy. Jest odporny na niektóre choroby. Nie choruje na nowotwory, co dla wielu ludzi jest niesamowitą cechą.

Golec piaskowy – ciekawostki

• Golec piaskowy dobrze radzi sobie z niską zawartością tlenu. Niestraszna mu hipoksja. Wytrzymuje nawet 18 minut bez tlenu.
• Golce piaskowe nie utrzymują stałej temperatury ciała. Regulują ją, wchodząc do poszczególnych korytarzy.
• Z powodu chowu wsobnego czasem zachodzi potrzeba „naprawy DNA”. Cechująca się wyjątkowo silnym otłuszczeniem wędrowna kasta płciowa pozostaje płodna i opuszcza norę, by dołączyć do innej kolonii celem wymiany genów.
• Królowa golców zastępowana jest dopiero po śmierci.
• Każda kolonia ma swój indywidualny język.

Są to jedne z najbardziej ekscytujących w biologii ssaków. Spośród gryzoni wyróżnia je długowieczność (żyją prawie 30 lat). Trudno w świecie zwierząt o gatunek, który pokonał nowotwory lub starość, którą widać. Może kiedyś zdradzą nam swoje sekrety?

fot. główna Smithsonian’s National Zoo/Flickr